Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
π. Γενικού Διευθυντή Ανάπτυξης
της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης.
Περίληψη Προηγούμενου: Ο Ψαρρός πριν αποστασιοποιηθεί και ουσιαστικά εγκαταλείψει αποκαρδιωμένος την Μακεδονία έφερε σε επαφή την ΥΒΕ με την «Ελευθερία». Οι δύο οργανώσεις στην αρχή έδειχναν διάθεση συνεργασίας μέχρι και συγχώνευσης, που με την πάροδο του χρόνου και καθώς το ΚΚΕ/ΕΑΜ επικρατούσε στο εσωτερικό της «Ελευθερίας», έδωσε τη θέση σε ένα κλίμα καχυποψίας και τελικά σε ανοικτή ρήξη όταν το ΚΚΕ/ΕΑΜ ένοιωσε να απειλείται από τις επιτυχίες της ΥΒΕ/ΠΑΟ τόσο στον στρατιωτικό τομέα όσο και στον πολιτικό τομέα ενεργοποιώντας με επιτυχία τον λαϊκό παράγοντα, σε αντίθεση με το ΚΚΕ/ΕΑΜ, εναντίον των Βουλγάρων. Το Φθινόπωρο του 1943 άρχισε το ΚΚΕ/ΕΑΜ τις επιχειρήσεις διάλυσης εναντίον και της ΠΑΟ στη Μακεδονία. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 ο Ζέρβας μετά από πολλές σκέψεις προχωράει στην ίδρυση του ΕΔΕΣ, με την ιδρυτική πράξη της οργάνωσης να υπογράφεται και από άλλους δύο γνωστούς δημοκρατικούς-αντιβασιλικούς συνεργάτες του.
Ίδρυση του ΕΔΕΣ (Συνέχεια).
Τέλος, όσον αφορά τους σκοπούς της οργάνωσης, το καταστατικό του ΕΔΕΣ προέβλεπε προσφυγή «εις τον Ελληνικόν Λαόν», μετά την απελευθέρωση, με εκλογικό σύστημα που θα καθοριζόταν «εν καιρώ» καθώς και παραχώρηση της εξουσίας στους αντιπροσώπους που θα προέκυπταν από αυτή την εκλογική διαδικασία.
Στην συνέχεια, το καταστατικό αναφέρονταν στην οργάνωσή του ΕΔΕΣ που αποτελούνταν από τον Αρχηγό -ορίζονταν ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας- αποτελούνταν επίσης από την τριμελή Κεντρική Διοικούσα Επιτροπή που διοικούσε τον ΕΔΕΣ και είχε το δικαίωμα μύησης νέων μελών. Επιπλέον, το καταστατικό αναφέρονταν και στον τρόπο μύησης, στις ευθύνες και υποχρεώσεις των μελών, στον όρκο που θα έπρεπε να δοθεί κλπ. Τέλος, ο Σύνδεσμος υπόσχονταν και εγγυόνταν σύντομα την αποκατάσταση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Λαού και μετά την εγκαθίδρυση από τον Σύνδεσμο «..μίας πραγματικής Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας».
O Ζέρβας αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΔΕΣ ασχολήθηκε με εργώδεις ρυθμούς στη μύηση νέων μελών της πολιτικής οργάνωσης αλλά και στην οργανωτική δουλειά που απαιτούνταν για τον σχηματισμό ένοπλων στρατιωτικά οργανωμένων ομάδων. Έπρεπε βεβαίως να βρει τρόπους σύνδεσης με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ) για την εξασφάλιση του απαραίτητου εξοπλισμού-πυρομαχικών, να αποφασίσει για την περιοχή δράσης καθώς και για άλλα σημαντικά ζητήματα. Ως προς την περιοχή δράσης, όπως ο ίδιος ο Ζέρβας αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1949, είπε σε συνέντευξή του σε εφημερίδα των Αθηνών, επέλεξε για στρατηγικούς κυρίως λόγους την Ήπειρο καθώς οι Ιταλοί, που κατείχαν το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδας, έπρεπε να περάσουν μέσα από την Ήπειρο τις εφοδιοπομπές και τα στρατεύματα που μεταφέρονταν από τον Αυλώνα και τα άλλα λιμάνια της Αλβανίας προς την Αθήνα, τη Ρούμελη και την Πελοπόννησο. (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011(1973), τομ. 1, σελ. 215). Όσον αφορά τη στήριξη από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (Σ.Μ.Α), αυτή η στήριξη ήλθε λίγο αργότερα, την Άνοιξη του 1942, όταν το Στρατηγείο θεώρησε ότι για την ανάσχεση του ρυθμού τροφοδοσίας των εχθρικών στρατιωτικών δυνάμεων στο μέτωπο της Βορείου Αφρικής ήταν απαραίτητη η ανάπτυξη ένοπλης δράσης στην Ελλάδα. Αυτή η αλλαγή στάσης των Συμμάχων μεταφέρθηκε με σήμα στην Αντιστασιακή Οργάνωση Πληροφοριών και Σαμποτάζ «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΙΙ» από την οποία περίμεναν προτάσεις. Τα στελέχη του «ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΙΙ», έστω και με τις αντιρρήσεις κάποιων, πρότειναν τον Ζέρβα. Ο Ζέρβας ανέλαβε την υποχρέωση δημιουργίας ομάδων ανταρτών στην ορεινή Ελλάδα μέχρι τις αρχές Μαΐου 1942, με τη δέσμευση από πλευράς του Στρατηγείου ότι θα γινόταν ρίψεις των απαραίτητων όπλων και εφοδίων και χρυσές λίρες για τις ανάγκες του αγώνα. Του υποσχέθηκαν άμεσα 3.500 λίρες για τις πρώτες δαπάνες και επαρκή εξοπλισμό σε όπλα, εφόδια (ρουχισμό, παπούτσια κλπ). Του δόθηκαν άμεσα μόνο χίλιες χρυσές λίρες και μέχρι τον Αύγουστο, όταν ήδη είχε βγει στο βουνό και είχαν ειδοποιηθεί οι Εγγλέζοι γι’ αυτό από τον Δ. Μπαρδόπουλο, υπαρχηγό του ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΙΙ, του στάλθηκαν πενιχρά και ατελή εφόδια: 4 μακρύκαννα ιταλικά τουφέκια, βλήματα όλμων χωρίς όλμους και 33 άρβυλα, μόνον τα αριστερά. Υπήρξαν προειδοποιήσεις και για άλλες ρίψεις που, όμως δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Η καθυστέρηση ανόδου του Ζέρβα στο βουνό, όπως είχε υποσχεθεί, προκάλεσε προβλήματα και όξυνση στις σχέσεις με τον Κουτσογιαννόπουλο, αρχηγό της οργάνωσης «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΙΙ», με κατηγορίες εναντίον του Ζέρβα για αθέτηση του λόγου του, απειλές και χειροδικίες. Το μυστήριο αυτών των καθυστερήσεων ή η μη ρίψη υπεσχημένων εφοδίων στο Ζέρβα οφείλονταν, όπως αποδείχθηκε αργότερα, σε δυσμενέστατες εκθέσεις που είχε στείλει ο Κουτσογιαννόπουλος στο Κάϊρο από την Αθήνα, εναντίον του Ζέρβα (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011(1973), τομ. 1, σελ. 218).
Τελικά ο Ζέρβας ξεκίνησε για την Ήπειρο στις 23 Ιουλίου, όπου και έφθασε στις 26 Ιουλίου 1942. Την επομένη ξεκίνησε η μικρή ομάδα, ο Ζέρβας και 3-4 στενοί του συνεργάτες, για το βουνό Κανάλα, στην τοποθεσία Μηλιά, σε υψόμετρο 1.100μ. Στις 28 Ιουλίου ο Ζέρβας ανακοίνωσε στους συνεργάτες του την ίδρυση του ένοπλου, αντάρτικου βραχίονα του ΕΔΕΣ που το ονόμασε ΕΟΕΑ (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών). Η εμφάνιση, όμως, του Ζέρβα και των ομάδων του στην περιοχή του Βάλτου αντιμετώπισε δυσκολίες καθώς δεν διέθετε ο ΕΔΕΣ πολιτική οργάνωση που θα προετοίμαζε και θα καθοδηγούσε τον κόσμο, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν αντιδράσεις και διάφοροι, πιθανόν καθοδηγούμενοι από το ΕΑΜ, ζήτησαν να φύγουν οι ομάδες του από την περιοχή ή αλλιώς θα έστελναν πληροφορίες στους Ιταλούς περί της παρουσίας του Ζέρβα. Η συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων εκνεύρισε τον Ζέρβα αλλά η υποψία του ότι οι ΕΑΜικές οργανώσεις των χωριών της περιοχής ξεσήκωναν τους εύπιστους και ακαθοδήγητους χωρικούς τον παρακίνησαν να δημιουργήσει πυρήνες του ΕΔΕΣ, κατ΄αντιστοιχία με εκείνους του ΕΑΜ, στα χωριά προκειμένου να επαγρυπνούν και να ενημερώνουν την οργάνωση. Πέραν αυτών ο Ζέρβας πρωτοτύπησε έναντι του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στο ότι εγκατέστησε σε κάθε χωριό ομάδες ενόπλων τοπικών, τις εφεδρικές ΕΟΕΑ, που σε αντίθεση με τις τακτικές ΕΟΕΑ θα έμεναν οι άνδρες τους στα χωριά οπλισμένοι, ασχολούμενοι με τις καθημερινές εργασίες τους, θα ζούσαν με τις οικογένειες τους, θα τις προστάτευαν από τυχόν επιθέσεις, θα προσέτρεχαν σε βοήθεια σε διπλανά χωριά και, βέβαια, θα ενίσχυαν τις μόνιμες ΕΟΕΑ, όταν υπήρχε ανάγκη. Γίνεται φανερό από την προαναφερθείσα περιγραφή ότι το ΚΚΕ όντας ένα πολιτικό κόμμα εθισμένο στην παράνομη λειτουργία ακόμη και όταν λειτουργούσε νόμιμα στα πλαίσια του δημοκρατικού πολιτεύματος προπολεμικά, βλέποντας αυτή την ανάπτυξη των ανταρτικών ομάδων του ΕΔΕΣ, το πρώτο που έκανε ήταν η δημιουργία πολιτικών πυρήνων με την ταμπέλα του ΕΑΜ. Ο Ζέρβας από την άλλη πλευρά, αν και δεν γνώριζε από πολιτική παρανομία, όντας, όμως στρατιωτικός και εθισμένος σε στρατιωτικά κινήματα, έδωσε πρωταρχική έμφαση στην ανάπτυξη ένοπλων τακτικών και εφεδρικών ανταρτικών ομάδων, με τις εφεδρικές να αποτελούν ανάχωμα για την αντιμετώπιση πολιτικών και στρατιωτικών προκλήσεων. Ο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μιμήθηκε τον ΕΔΕΣ στη δημιουργία εφεδρικού ΕΛΑΣ αλλά και ο ΕΔΕΣ μιμήθηκε το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην πολιτική οργάνωση των χωριών.
(Συνεχίζεται)