“Καταργούνται οι εξετάσεις των αρχαίων στο γυμνάσιο” είναι ο αγαπημένος τίτλος των μίντια, που τόσο αγαπούν τα τελευταία -και όχι μόνο- χρόνια την ψευδή πληροφόρηση. Μίντια που αγαπούν να άγουν και να φέρουν τη μάζα, τον ανίδεο αναγνώστη και ακροατή, που αναμασά ό,τι του υπαγορεύουν. Και όποιος τσιμπήσει τσίμπησε. Και μετά, όταν έρθει η ώρα της επεξήγησης και της άρσης της παραπληροφόρησης, τότε θα είναι πια αργά, ο στόχος θα έχει ήδη επιτευχθεί, ο Γκέμπελς θα έχει ήδη θριαμβεύσει για άλλη μια φορά.
Όλοι μας, είτε το θέλουμε είτε όχι, καθοριζόμαστε ως ένα σημείο από το παρελθόν και τα προσωπικά μας βιώματα. Ο αδερφός μου γεννήθηκε το 1965 κι εγώ το 1967, μόλις δύο χρόνια μετά. Ο αδερφός μου έδωσε γραπτές προαγωγικές εξετάσεις και στην Ε΄ και στην ΣΤ΄ Δημοτικού. (Ήταν σκληρή και η χούντα και η μεταπολίτευση τα πρώτα χρόνια. Ακόμα θυμάμαι τι ξύλο έτρωγαν οι συμμαθητές μου και ειδικά τα αγόρια.) Μετά έδωσε εισαγωγικές εξετάσεις για να περάσει στο γυμνάσιο. Η μέση εκπαίδευση ήταν τότε προνόμιο λίγων και η φοίτηση σ’ αυτήν ήταν ακόμα “προαιρετική”. Μετά έδινε εξετάσεις κάθε χρόνο σε κάθε τάξη του γυμνασίου. Και μετά έδωσε εξετάσεις για να περάσει στο Γενικό ή στο Τεχνικό Λύκειο. Και φυσικά κάθε χρόνο ξανά γραπτές εξετάσεις στο τέλος κάθε τάξης και του λυκείου. Ποια η σημασία τόσο πολλών εξετάσεων; Ποιο το όφελος για το παιδί; Ποιος ο σκοπός τους; Η σχετική βιβλιογραφία έχει απαντήσει.
Εγώ, μόλις δύο χρόνια μετά από αυτόν, δεν έδωσα εξετάσεις ούτε στην Ε΄ ούτε στην ΣΤ’ δημοτικού, ούτε και για να εισαχθώ στο γυμνάσιο, παρόλο που ακόμα δεν ήταν υποχρεωτική η φοίτηση σ’ αυτό. Θυμάμαι ακόμα σαν σήμερα να μπαίνει στην τάξη μας ένας άγνωστος κύριος μαζί με τον διευθυντή του σχολείου και να μας ρωτάει ποιοι θα συνεχίσουν στο γυμνάσιο. Θυμάμαι ακόμα την έκπληξή μου όταν σε μια μεγάλη ΣΤ’ τάξη με σχεδόν 40 μαθητές σηκώσαμε δειλά το χέρι μόνο 5, 6. Και ένα “γιατί” χαράχτηκε στη μνήμη μου. Γιατί δεν σήκωσαν και οι άλλοι συμμαθητές μου το χέρι; Τι συνέβαινε;
Ευτυχώς, πολύ σύντομα η μεταπολίτευση και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου έφεραν νέο άνοιγμα στα σχολεία, καθώς και η δεκαετία του ’80 στη συνέχεια. Ωστόσο, πρόλαβα τις εξετάσεις στο γυμνάσιο μόνο στην Α΄ τάξη, και ήταν η πιο τραυματική εμπειρία της σχολικής ζωής μου. Έφτασε η πρώτη μέρα των εξετάσεων. Έγραφα Νέα Ελληνική Γλώσσα-Έκθεση, αγαπημένο μου μάθημα, με αγαπημένη καθηγήτρια. Όλο χαρά και αγωνία ετοιμάζομαι το πρωί για το σχολείο μου και για την πρώτη μέρα εξετάσεων. Η γιαγιά μου μου μάζεψε τα μακριά μαλλιά μου αλογοουρά με μια κορδέλα άσπρη και φαρδιά, που την έδεσε φιόγκο, σαν φτερά πεταλούδας στο κεφάλι μου. Ήμουν όλο χαρά και αγωνία, ένα 12χρονο κορίτσι που αγαπούσε το σχολειό του. Φτάνω και δεν βρίσκω κανέναν στην αυλή. Μου κόπηκαν τα γόνατα, άρχισα να τρέμω κι η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά από την αγωνία μου. Πηγαίνω στο γραφείο και η διευθύντρια αρχίζει να μου βάζει τις φωνές, γιατί είχα αργήσει. Είχα κάνει λάθος στην ώρα! Οι συμμαθητές μου ήδη ήταν στις αίθουσες και έγραφαν. Αξέχαστη εμπειρία, κατακόκκινα από τη ντροπή μάγουλα και έτοιμη να βάλω τα κλάματα από τις κατσάδες. Ευτυχώς την άκουσε η φιλόλογός μου, με είδε, κατάλαβε την ψυχολογική μου κατάσταση και με καθησύχασε. Τελικά, δεν έδωσα το μάθημα εκείνη τη μέρα, αλλά μια επόμενη που είχε άλλο μάθημα η κυρία μου, και έκατσα ανάμεσα σε άγνωστους μαθητές και έγραψα.
Την επόμενη χρονιά καταργούνται οι εξετάσεις στο γυμνάσιο, οπότε δεν έδωσα ούτε στη Β΄ ούτε στη Γ΄ (και δεν βγήκα αγράμματη, θέλω να πιστεύω). Αγαπούσαμε το σχολείο, ήμασταν χαρούμενοι και διδασκόμασταν πολλά αρχαία, αλλά από μετάφραση και χωρίς να τα δίνουμε εξετάσεις τον Ιούνιο. Ολοζώντανοι μπροστά μας βάδιζαν και πάλευαν για την επιβίωσή τους οι Μύριοι του Ξενοφώντα στα βάθη της Ανατολής και για να φτάσουν στον φιλόξενο Πόντο αναφωνώντας “θάλαττα, θάλαττα!” Σαν να παρακολουθούσαμε σε ταινία τους Αθηναίους να καταστρέφονται ολοσχερώς και να θάβονται ζωντανοί στη Σικελία. Δεν χορταίναμε την απολογία του Σωκράτη μόνο από τα αρχαία σε μετάφραση, αλλά διαβάζαμε και άλλη σχετική βιβλιογραφία. Δεν ξεχνάμε την αστεία Βατραχομυομαχία, Βίους Πλουτάρχου και τραγωδίες από μετάφραση. Και όλα αυτά και άλλα πολλά αρχαία στο γυμνάσιο! Γιατί και αυτά είναι η κληρονομιά μας, η αρχαία ελληνική γραμματεία.
Στην Α΄ λυκείου, 15 χρονών πια, πρωτοδιδάχτηκα τα αρχαία σε πρωτότυπο και τα λάτρεψα, όπως και πολλοί συμμαθητές και συμμαθήτριές μου τότε. (Τώρα έρχονται τα παιδιά στην Α΄ λυκείου και τα μισούν ήδη από το γυμνάσιο). Στο λύκειο έδινα εξετάσεις κάθε χρόνο και στη συνέχεια της ζωής μου έδωσα κι άλλες πολλές εξετάσεις (χωρίς καμία απολύτως τραυματική εμπειρία πια) για να περνάω στις σχολές στις οποίες φοίτησα και προπτυχιακά και μεταπτυχιακά.
Εκεί, μάλιστα, να υπάρχουν εξετάσεις. Κανείς δεν αντιλέγει. Αλλά στην υποχρεωτική βαθμίδα της εκπαίδευσης δεν υπάρχει ουσιαστικός λόγος ύπαρξής τους, εκτός ίσως από την ανάγκη των άνεργων εκπαιδευτικών για τα ιδιαίτερα μαθήματα και φροντιστήρια που μειώνονται είτε χάνονται σταδιακά. Αλλά και τα φροντιστήρια δεν μπορούν από μόνα τους να λύσουν το σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας των εκπαιδευτικών, που είναι μέρος της συνολικής ανεργίας και κρίσης.
Δυστυχώς το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι άκρως εξετασιοκεντρικό, θαρρείς και υπάρχει μια μανία, μια εμμονή με αυτές. Οι ανίδεοι και οι ημιμαθείς θεωρούν ότι οι εξετάσεις είναι πανάκεια. Νομίζουν πως χωρίς εξετάσεις οι μαθητές δεν θα προσέχουν στο μάθημα είτε θα βγαίνουν αγράμματοι. Δηλαδή όλοι εμείς που δεν δίναμε εξετάσεις στο γυμνάσιο στη δεκαετία του ’80 δεν προσέχαμε στο μάθημα ή μείναμε αγράμματοι;
Φυσικά, καλό είναι και πρέπει να υπάρχουν εξετάσεις για την προώθηση της αξιοκρατίας. Αλλά σε ποια ηλικία; Στα δεκάχρονα και στα δωδεκάχρονα; Στην υποχρεωτική βαθμίδα; Μα αφού είναι υποχρεωτική, άρα είναι για όλους, άρα δεν μπορούμε να απορρίψουμε κανέναν. Άρα δεν έχουν και νόημα ύπαρξης. Ή μήπως έχει νόημα να διαβάζω κάτι μόνο για τις εξετάσεις και την επόμενη μέρα να το ξεχνώ; Δηλαδή οι εξετάσεις γίνονται αυτοσκοπός και όχι η ίδια η γνώση, μετατρέποντας έτσι το εργαλείο, το μέσον, σε κενό περιεχόμενο.
Συμπερασματικά: δεν καταργούνται τα αρχαία στο γυμνάσιο ούτε καταργούνται οι εξετάσεις στα αρχαία. Ή μάλλον δεν καταργούνται οι εξετάσεις μόνο στα αρχαία. Όσοι έχετε (ή είχατε) παιδιά στο γυμνάσιο θα γνωρίζετε ότι δίνουν εξετάσεις σε 14, 15 από τα 18, 19 μαθήματα που διδάσκονται καθ’ όλη τη χρονιά, χάνοντας έναν ολόκληρο μήνα από το σχολικό έτος. Τώρα καταργούνται οι εξετάσεις σχεδόν ολοκληρωτικά και παρατείνεται το διδακτικό έτος. Με άλλα λόγια, οι εξετάσεις καταργούνται στα περισσότερα μαθήματα και όχι μόνο στα αρχαία. Βέβαια, θα μπορούσαν να καταργηθούν συνολικά, όπως συνέβαινε και στη δεκαετία του ’80, αλλά μάλλον δεν το τόλμησαν στην κυβέρνηση, γιατί θα είχαν κόστος, αντιδράσεις και άλλου είδους συνέπειες. Αλλά μήπως και τώρα δεν έχουν;
Ολοκληρώνοντας (αν και η συζήτηση δεν ολοκληρώνεται, είναι μεγάλη και κρατάει χρόνια στη βιβλιογραφία της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης), κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις κι ο καθένας βλέπει την όψη που του ταιριάζει ή που τον συμφέρει. Στην εκπαίδευση όμως δεν πρέπει να κοιτάμε ούτε τη μία ούτε την άλλη όψη. Εδώ πρέπει να μιλούν μόνο οι επιστημονικές έρευνες και όχι οι μύθοι του τύπου: “τα αρχαία γιατρεύουν τη δυσλεξία” ή ότι “τα αρχαία διδάσκονται σε άλλες χώρες υποχρεωτικά”.
Προσωπικά, ακόμα περιμένω την εκπαιδευτική “μεταρρύθμιση που δεν έγινε”.
Καλή σχολική χρονιά!
Σοφία Ελευθεριάδου, δασκάλα και φιλόλογος
Κατερίνη, Σεπτέμβρης 2016
