Συνεχίζοντας την αναφορά μας στους κυριότερους συντελεστές φθοράς του ελληνικού στοιχείου επί τουρκικής κυριαρχίας θα περάσουμε στους εξισλαμισμούς, ατομικούς και ομαδικούς, οι οποίοι στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχαν διακοπεί από τα πρώτα χρόνια της σκλαβιάς μέχρι και το 18ο αιώνα.
Η δουλεία άνοιξε μεγάλες πληγές στο σώμα του Γένους, που αιμορραγούσε συνεχώς, με συνέπεια τη δημογραφική φθορά του.
Οι πολύ σκληρές συνθήκες ζωής των υπόδουλων ραγιάδων, οι βαρύτατοι και εξουθενωτικοί φόροι σε βάρος τους, οι ανώμαλες κατά καιρούς περιστάσεις, οι επιδημίες, οι αυθαιρεσίες μπέηδων, πασάδων, μπεϊλερμπέηδων κ.ά. Τούρκων και Αλβανών διοικητών, οι καταπιέσεις διοικητικών υπαλλήλων σε βάρος χωρικών , οι άδικες αποφάσεις καδήδων (δικαστών) έμοιαζαν με δεινά που παρατείνονταν στο διηνεκές, χωρίς κανένα φως ελπιδοφόρο στον μακρινό ορίζοντα. Όλα αυτά δημιουργούσαν μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα, από την οποία δεν μπορούσε να ξεφύγει κάποιος χριστιανός σκλαβωμένος, παρά μόνο με το πέρασμα στην άλλη όχθη, με την εξωμοσία.
Τότε αυτόματα θα άλλαζε η ζωή του ραγιά, θα μπορούσε να ζήσει υποφερτά και να χαίρεται το βιος του και τα αξιώματα. Ο πειρασμός ήταν μεγάλος, αφού ο εξισλαμιζόμενος από δούλος γινόταν αυτόματα κύριος. Έτσι εξηγείται που στους πρώτους κυρίως αιώνες της σκλαβιάς παρατηρείται ισχυρό ρεύμα ομαδικής εξωμοσίας. Ακόμη και στους κόλπους της ίδιας οικογένειας ήταν συχνό το φαινόμενο του θρησκευτικού διχασμού, με αυτονόητες τις συνέπειες. Και οι Οθωμανοί φρόντιζαν να διαδίδουν ένα ιδεολόγημα, ότι δηλαδή ο Θεός εγκατέλειψε τους χριστιανούς λόγω των αμαρτιών τους και πήγε με το μέρος των Τούρκων. Και δυστυχώς απέκτησε δυναμική το πονηρό ευφυολόγημά τους.
Ο άγνωστος στους περισσότερους μοναχός Νεκτάριος Τέρπος (θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά στο αξιόλογο τέκνο από τη Μοσχόπολη της Ηπείρου) στο βιβλίο του «Πίστις» (Βενετία 1732 η 1η έκδοση και με αλλεπάλληλες εκδόσεις έως το 1734 σε χιλιάδες αντίτυπα) αναφέρεται στο καυτό θέμα του καιρού του, στην αλλαξοπιστία. Οι γυναίκες, πιο αδύναμες και μέσα στην απελπισία τους παρακινούν τους άντρες: «Ω άνδρα μου, γένου Τούρκος, διατί δεν ημπορούμεν να πλερώσομεν χαράτζι» και άλλες λένε στα παιδιά τους: «ω παιδιά μου, βάλετε από ένα όνομα τούρκικο ως να μην πλερώσετε χαράτζι, και δεν ημπορούμεν να ζυμομαγερεύομεν δια τους Αγαρηνούς» (βλ. Γ. Βαλέτας, Ο αρματωμένος λόγος, οι αντιστασιακές διδαχές του Νεκταρίου Τέρπου βγαλμένες στα 1730, Αθήνα 1971, σ. 54).
Η επίσημη έκθεση εξάλλου του Γάλλου προξένου στην Άρτα (20 Μαΐου 1761) πιστοποιεί την τότε δύσκολη κατάσταση: «Οι καταπιέσεις των διοικητών της Άρτας και των Ιωαννίνων πάνω στον πληθυσμό, καθώς και οι εκβιασμοί των Αλβανών από δεκαετίες και εδώ οδήγησαν τον τόπο στην έσχατη αθλιότητα. Τα σπίτια και οι εξοχές είναι ως επί το πολύ ακατοίκητα και έρημα. Πολλοί πτωχοί κάτοικοι, κατεστραμμένοι από τους βαρείς φόρους, τα τεράστια και άδικα έξοδα που επιβάλλουν στην κοινότητα, άρχισαν να διαβαίνουν τον Ρουβίκωνα, πήραν δηλαδή τον απαίσιο δρόμο της αποστασίας» [(βλ. Μαξίμου Σ. - Βορείου, Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού (Τουρκοκρατία 1685-1789), Αθήνα 1945, σ. 56)].
Όμως, παράλληλα και Τούρκοι ιερωμένοι, οι φανατικοί δερβίσηδες, γίνονταν οι κήρυκες της νέας θρησκείας, άλλοτε με την έντονη προπαγάνδα και άλλοτε με τη χρήση βίας πρωτοστατούσαν στη διάδοση του μουσουλμανισμού. Τους βρίσκουμε σε παραμεθόριες περιοχές μαζί με τις οικογένειές τους, όπου γίνονταν ιδρυτές νέων χωριών, νέων κέντρων ζωής. Γύρω από τις μονές, τους γνωστούς τεκέδες, κοντά στον τάφο τους, αναπτυσσόταν ένας οικισμός με μικρό καραβάν-σαράι, πανδοχείο. Τέτοιος τάφος, του Χασάν Μπαμπά, σώζεται κοντά στα Τέμπη.
(συνεχίζεται)
* Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
** Το πρώτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/blog-post_787.html
