Τετάρτη 27 Οκτωβρίου 2021

Η ελληνογαλλική Συμφωνία, ο Αδαμάντιος Κοραής και η Γαλλία (4ο μέρος)

Γράφει ο Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης *
(συνέχεια από το προηγούμενο)

Ο Κοραής συμμερίζεται την άποψη ότι ο διαφωτισμός του γαλλικού έθνους προετοίμασε την αλλαγή του 1789 και αυτό δυνάμωσε τη θέληση και φιλοδοξία του να συμβάλει και αυτός στη μόρφωση του ελληνικού λαού και την ανύψωση του επιπέδου πολιτισμού του.

Πίστευε ότι αυτό θα το πετύχαινε πρώτα με τη ‘μετακένωση’ των γνώσεων της Ευρώπης στις ελληνικές χώρες και έπειτα με τη μύηση των συμπατριωτών του στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα (βλ. Κ.Θ. Δημαράς, Ο ελληνικός Διαφωτισμός, σ. 34). Για να υλοποιήσει το δεύτερο στόχο προχώρησε στις εκδόσεις των αρχαίων Ελλήνων με μακρά προλεγόμενα «εις την κοινήν γλώσσαν», ώστε να μπορούν να τα διαβάζουν όλοι οι Έλληνες (βλ. Αδ. Κοραής, Βίος, σ. 22 κ.ε.).

Ο Κοραής υπήρξε ένας θαυμαστής του ευρωπαϊκού και κυρίως του γαλλικού πολιτισμού, χάρη στην ορμή για μάθηση που ξεπετάχτηκε μέσα από τις ψυχές των Γάλλων και που τους κίνησε προς τα εμπρός. Οι Έλληνες έπρεπε να αντλήσουν από την Ευρώπη τα κατάλληλα πνευματικά αγαθά και να τα «μετακενώσουν» στην πατρογονική τους κοιτίδα, προκειμένου να καλύψουν την απόσταση που τους χώριζε από τη γηραιά ήπειρο λόγω της μακραίωνης σκλαβιάς [(βλ. Αδ. Κοραής, Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί εις τα παρούσας περιστάσεις (Διάλογος δύο Γραικών), σ. 52)].

Ο Κοραής βρέθηκε στο πλευρό του ελληνικού έθνους σε κρίσιμη καμπή της ιστορίας του και η φωνή του βρήκε απήχηση. Γράφει ο έμπορος Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης: «…ανεπτερώθην από τα ηρωικά άσματα του Ρήγα του Φεραίου και τα προλεγόμενα του Κοραή…, ώστε κατέπεισα τους γονείς μου να με αποστείλουν εις τον πολιτισμένον κόσμον της Ευρώπης, όπως διδαχθώ εκεί της ελευθερίας τα μυστήρια και συντελέσω κατά το δυνατόν εις της κοινής πατρίδος την αναγέννησιν» (βλ. Π. Σ. Ομηρίδης, Βιογραφία αυτοσχέδιος, σ. 11). Προς το Παρίσι στρέφονται νέοι λόγιοι συμπατριώτες του, οι οποίοι επιδιώκουν να πλησιάσουν τον εξηντάχρονο πλέον Κοραή. Αυτός ο δύσπιστος σοφός έχει επιβληθεί πια στα μάτια των Ευρωπαίων ως κορυφαία προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας, σ. 11-12).

Και οι τότε φωτισμένοι λόγιοί μας αντιλαμβάνονται την ανάγκη να εκσυγχρονισθεί η ελληνική παιδεία και να μορφωθεί η νεολαία μας με τις νέες θεωρίες της φιλοσοφίας και τα επιτεύγματα των φυσικών επιστημών. Θλίβονται βέβαια, όταν βλέπουν την καθυστερημένη εκπαίδευση στην πατρίδα τους και την εμμονή ορισμένων στους ξερούς τύπους της παλιάς παράδοσης και οι οποίοι δεν θέλουν να εννοήσουν το συμφέρον του έθνους. Οι Έλληνες ωστόσο, βιάζονται να κερδίσουν το χαμένο χρόνο και μεταφράζουν τα έγκυρα εγχειρίδια της Ευρώπης. Στα προλεγόμενα των νέων βιβλίων βρίσκουμε πλήθος από ενδιαφέρουσες πληροφορίες, που απεικονίζουν τις εκπαιδευτικές προσπάθειες της εποχής.

Ο Κοραής υποστηρίζει την περίφημη «μέση οδό» (δεν πρόκειται για συμβιβαστική λύση, αλλά για γενναία λύση, σύμφωνη με το πνεύμα προόδου που εξέθρεψε τον Κοραή στα νιάτα του) κι έτσι αποδοκίμασε ακρότητες που είδε στη Γαλλική Επανάσταση, λέγοντας ότι λατρεύει την ελευθερία, αλλά θα την ήθελε θρονιασμένη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμό. Πίστευε ότι «Ελευθερία χωρίς δικαιοσύνην είναι καθαρά ληστεία» και «δεν εσφάγη ποτέ τυραννία με σφαγή τυράννων» έγραφε πριν να δολοφονηθεί ο Καποδίστριας. Τη θρησκεία τη θέλει μακριά από τη Σκύλλα της απιστίας και τη Χάρυβδη της δεισιδαιμονίας και στη γλώσσα να μην είμαστε «μήτε τύραννοι των χυδαίων ούτε δούλοι της χυδαιότητος αυτών». Και φυσικά δυσαρέστησε τους οπαδούς των άκρων και γι’ αυτό η διδασκαλία του Κοραή δέχθηκε επιθέσεις από νέους, φανατισμένους, εκπροσώπους τόσο της αχαλίνωτης μεταβολής όσο και της απόλυτης ακινησίας (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 338-339).

Η Επανάσταση τον βρήκε γεμάτο καρδιά και πυρωμένο για την εθνική παλιγγενεσία, παρόλο που είχε περασμένα τα εβδομήντα. Είχε την απλότητα των νηπίων και τη ζωντάνια των νέων, κάθε καλό στο γένος τον έκανε να πηδά από τη χαρά του και μόνο για την πατρίδα του ζούσε και ανέπνεε. Την ημέρα που έφτασε στον Κοραή στο Παρίσι η είδηση της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, ο εβδομήντα οκτώ ετών γέροντας οδηγεί τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, που βρισκόταν κοντά του μαζί με άλλους νέους, στη βιβλιοθήκη του και του δίνει τον Προμηθέα Δεσμώτη, για να διαβάσει μεγαλόφωνα τους στίχους του Αισχύλου «εις απέραντον δίκτυον άτης…» (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 339-340).

Το έθνος μας αναγνώρισε έγκαιρα και ομόφωνα την προσφορά του Κοραή στην εθνεγερσία είτε με τις προσωπικές του επαφές, είτε με ψηφίσματα ή και με υλικούς τρόπους. Στα χρόνια του Αγώνα είναι ο πνευματικός ηγέτης του τόπου του, που σχεδίαζε με ακρίβεια τα θεμέλια που θα στήριζαν την καινούρια Ελλάδα. Το 1850 ο Π. Αργυρόπουλος το αποτύπωσε σε λόγο του: «το γερόντιον τούτο…από το πενιχρόν τούτο ταμείον εκδίδει παραινέσεις ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας, και ότι δι’ αυτών κλονίζει πεποιθήσεις και καρδίας και μάλιστα ότι συντείνει εις το να διασείσει τα θεμέλια της παλαιάς τουρκικής επικρατείας» (βλ. Π. Αργυρόπουλος, Λόγος εκφωνηθείς την 20 Μαΐου 1850, κατά την επέτειον εορτήν του Πανεπιστημίου, σ. 49).

Ο Κοραής, που πρόφτασε να δει το όνειρό του πραγματοποιημένο, την Ελλάδα ελεύθερη, πέθανε στο Παρίσι στις 6 Απριλίου 1833, γαλήνιος και στοχαστικός συζητώντας με τους νέους που τον επισκέπτονταν για τα νέα της ημέρας, όπως πέθαιναν οι αρχαίοι σοφοί. Σε λίγο θα έκλεινε τα 85 χρόνια μιας ζωής που ολόκληρη ήταν αφιερωμένη στην παιδεία και την προκοπή των Ελλήνων, στην ανάσταση της πατρίδας του. Όλες οι πράξεις του ήταν στραμμένες προς την κοινότητα και αυτό τον κατέστησε δημόσιο άνδρα.


* Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός,
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.,
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης