Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2021

Η ελληνογαλλική Συμφωνία, ο Αδαμάντιος Κοραής και η Γαλλία (3ο μέρος)

Γράφει ο Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης*
(3ο μέρος)

Με αφορμή την πρόσφατη ελληνογαλλική συμφωνία, είναι χρήσιμο και έχει μεγάλο ενδιαφέρον να θυμηθούμε και να υπενθυμίσουμε στο αναγνωστικό κοινό του τόπου μας τη στάση που κράτησαν απέναντι στη Γαλλία σπουδαίες προσωπικότητες του ελληνισμού, όπως ο Ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής.

Διευκρινίζουμε ότι και σε αυτή την αναφορά μας θα παρουσιαστούν τα στοιχεία με τρόπο αντικειμενικό και με σεβασμό στα ιστορικά γεγονότα και στην ιδιότητα του Φιλόλογου – Ιστορικού που φέρει ο γράφων. Είναι αναγκαίο να μην λησμονούμε τις σχέσεις των δύο λαών στο πέρασμα πολλών χρόνων και την ποικίλη και αμοιβαία προσφορά μεταξύ των δύο αυτών λαών. Μετά την αναφορά μας στο Ρήγα Φεραίο και τη ζωή του στη Γαλλία, στη συνέχεια θα κάνουμε αναφορά στον Αδαμάντιο Κοραή και την εκεί δράση του με τις επιρροές που δέχθηκε κατά την πολυετή παραμονή του στην πόλη των φώτων, την πρωτεύουσα της Γαλλίας, και τη μετακένωσή τους στην τότε σκλαβωμένη πατρίδα του.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έλεγε για τον Κοραή ότι «επαρακίναε τους σοφούς σαν αυτόν να γράφουν απλά ν’ ακούει ο κόσμος, και να μην είναι η σοφία τους ήλιος βασιλευμένος. Ο Μαρτελάος άστραφτε και εβρόντα εις την Ανάληψιν από τον άμβωνα της εκκλησίας, πως ο Κοραής του χαλάει τη γλώσσα. Δάσκαλε, του είπα μια φορά (ήμαστε πολλά φίλοι), μην πικραίνεις το αίμα σου, ούτε την χαλάει, ούτε την φτιάχνει, βάφει με την καλή βαφήν του καιρού του, που έχει πέρασιν, ζωήν, χλωρασιά εις την ημέρα του» (βλ. Γ. Τερτσέτης, Άπαντα, 3, σ. 64).

Ο Κοραής είναι ο ύπατος των Ελλήνων λογίων, που ξεχωρίζει για το πνευματικό και ηθικό κύρος του και για τη μεγάλη του συμβολή στην αφύπνιση του ελληνικού έθνους (ο Βαρθ. Κόπιταρ τον χαρακτήριζε ως «μεγίστης σημασίας» πνευματική φυσιογνωμία. Βλ. Π.Κ.Ενεπεκίδης, Συμβολαί εις την μυστικήν, πνευματικήν και πολιτικήν κίνησιν των Ελλήνων της Βιέννης προ της επαναστάσεως, σ. 41). Ο Διαμαντάκης (όπως τον έλεγαν οι οικείοι του) γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 27 Απριλίου 1748 από προκομμένους γονείς με πνευματική παράδοση. Πατέρας του ο Ιωάννης Κοραής, από χιώτικη γενιά, έμπορος με αξιώματα στην κοινωνία της Σμύρνης και με τιμή από τους συντοπίτες του. Μητέρα του η Θωμαή, που του δίδαξε τα πρώτα γράμματα, μιας και ήταν αρκετά μορφωμένη από τον λόγιο πατέρα της Διαμαντή Ρύσιο (Αδαμάντιος Πατιρντόγλου το πραγματικό του όνομα, που διετέλεσε και έμπορος και είχε πλούσια βιβλιοθήκη που πέρασε στους Κοραήδες μετά το θάνατό του, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης. Βλ. Ε.Ι.Σαβράμης, Ο Διαμαντής Ρύσιος, Θεολογία 10, σ. 262-266).

Ο Κοραής είχε κλονισμένη υγεία, η οποία όμως δεν του στάθηκε εμπόδιο στη θέληση και τη φλόγα του για μάθηση. Απόδειξη ότι, μολονότι ο πατέρας του τον έστειλε το 1771 στην Ολλανδία για εμπορικές εργασίες, ο Αδαμάντιος βρήκε τεράστια ευκαιρία να συνεχίσει τις φιλολογικές σπουδές του στο Άμστερνταμ, που είχε μεγάλη παράδοση στα κλασσικά γράμματα. (βλ. Κ.Θ.Δημαράς, Τα νεανικά χρόνια του Κοραή. Η «Ανθολογία» του. «Αφιέρωμα εις Κ.Ι. Άμαντον», σ. 1-56). Την εκεί φιλολογική Σχολή την πέτυχε στην ακμή της, όπου γνώρισε σοφούς ανθρώπους που του έμαθαν να μελετά τους Έλληνες συγγραφείς με μέθοδο εντελώς διαφορετική από εκείνη που είχε διδαχθεί στην πατρίδα του. Το Άμστερνταμ ήταν και μεγάλο εμπορικό κέντρο, μια αληθινή Βαβέλ εθνών και φυλών, όπως Εβραίοι, Έλληνες, Αρμένιοι κ.ά..

Η παραμονή του στο εξωτερικό τον βοήθησε να αντιληφθεί τη χτυπητή αντίθεση της πολιτισμένης Ευρώπης με την υπόδουλη στο βάρβαρο κατακτητή Ελλάδα. Η ελευθερία ήταν αυτονόητη στην Ολλανδία, αλλά ανύπαρκτη στις ελληνικές χώρες∙ δεν υπήρχε ούτε ως έννοια. Η σκέψη αυτή τον αναστάτωνε καθημερινά και τον έκανε να αισθάνεται άσβεστο μίσος κατά των απολίτιστων Τούρκων. (Παρόμοια αισθήματα ένιωθαν και οι άλλοι Έλληνες που εμπορεύονταν ή σπούδαζαν στην Ευρώπη. Βλ. Αδ. Κοραής, Βίος συγγραφείς παρά του ιδίου, σ. 18-19).

Το 1782 ο Κοραής φεύγει για τη Γαλλία, όπου σπούδασε γιατρός στο Montpellier. Το 1788 μετά το τέρμα των σπουδών του πήγε στο Παρίσι, όπου το επόμενο έτος έζησε από κοντά τη μεγάλη κοινωνική και πολιτειακή αλλαγή, που είχε βαθύτατη επίδραση στη ζωή του και όπου έζησε μέχρι το θάνατό του στις 6 Απριλίου 1833 (βλ. Αδ. Κοραής, Βίος, σ. 17-22). Οι λέξεις ελευθερία, ισονομία, αδελφότητα εξήψαν τη φαντασία του και αναλογίστηκε ότι η πατρίδα του είναι απορφανισμένη από όλα αυτά τα καλά. Τα πυρίπνοα αποφθέγματα των Γάλλων ρητόρων, με πρώτο ότι η εκπαίδευση είναι μετά τον άρτο η πρώτη του λαού χρεία «ενεστάλαξαν εις την διάθερμον του Κοραή καρδίαν τα πρώτα ζώπυρα της πολιτικής και εκπαιδευτικής αυτού κατηχήσεως∙ ενόμισεν ότι οι Παρίσιοι ήσαν τω όντι αι νέαι Αθήναι και ότι αυτόθεν η ελευθερία και η παιδεία έμελλον να απαστράψωσι πυρφόρον αίγλην, ήτις θα διασκεδάσει και την επί των οφθαλμών των Ελλήνων κατακεχυμένην αχλύν» (βλ. Διονύσιος Θερειανός, Αδαμάντιος Κοραής, τ. 1, σ. 182).

Όπως και οι άλλοι συμπατριώτες του που ζουν στο εξωτερικό, έτσι και ο Αδαμάντιος Κοραής εμπνευσμένος από τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης ποθεί διακαώς να αποσπάσει την πατρίδα του από τη βαρβαρότητα και να της δώσει πάλι τα φώτα του πολιτισμού. Και γι’ αυτό έλεγε προς τους συμπατριώτες του ότι «… οφείλετε να πολεμείτε τον άλλον, τον ολεθριώτερον τύραννον, την αμάθειαν» (βλ. Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης, Βιογραφία αυτοσχέδιος, σ. 14). Όταν λέει επανειλημμένα το «Δράξασθε παιδείας», ξέρει καλά ότι συμβουλεύει τους πατριώτες του να πάρουν στα χέρια τους ένα όπλο. Ο Κοραής συμμερίζεται την άποψη ότι ο διαφωτισμός του γαλλικού έθνους προετοίμασε την αλλαγή του 1789 και αυτό δυνάμωσε τη θέληση και φιλοδοξία του να συμβάλει και αυτός στη μόρφωση του ελληνικού λαού και την ανύψωση του επιπέδου πολιτισμού του.

(συνεχίζεται)


* Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός,
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.,
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης