«Από την απομόνωση του ασύλου
στην αλληλεπίδραση με την
κοινότητα»
Το παράδειγμα του Ψυχιατρικού
Νοσοκομείου Πέτρας Ολύμπου
Γράφει ο Νικηφόρος Γκόλτσιος
Δημοσιογράφος – Μέλος της
ΕΣΗΕΜΘ
Εδώ και 12 χρόνια η Κατερίνη
αποτελεί την πρώτη περιοχή της Ελλάδας, όπου ο ψυχικά πάσχων δεν απομονώνεται
στο άσυλο ενός ακόμα Ψυχιατρικού Νοσοκομείου, αλλά ζει σε δομές, ξενώνες,
προστατευόμενα διαμερίσματα εντός του ιστού της πόλης και αλληλεπιδρά με την
κοινότητα. Η συμβίωση αυτή, οι προσδοκίες που γέννησε και οι δυσκολίες της
διαδρομής, συγκροτούν μικρούς ή μεγαλύτερους σταθμούς, που κράτησαν και
εξακολουθούν να διατηρούν το θέμα ψηλά στην ατζέντα της τοπικής επικαιρότητας.
«Για εθνική κατάκτηση και σημαντικό - σταθμό
στην πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα», έκανε λόγο ήδη από το
2004, ο τότε Υπουργός Υγείας, καθηγητής Κώστας Στεφανής όταν σημείωνε ότι «το
κλείσιμο του πρώτου ασύλου της χώρας στην Πέτρα Ολύμπου μπορεί να μην φαίνεται
σήμερα τόσο σημαντικό, αλλά εκ των υστέρων θα αποτυπωθεί ως ένα μεγάλο γεγονός,
καθώς άτομα απομονωμένα επί δεκαετίες στο άσυλο θα μπορούν να ζουν, όπως όλοι
οι άλλοι άνθρωποι μέσα στην κοινωνία».
Συνοπτική ιστορική αναδρομή
Η Μονή της Πέτρας Ολύμπου, η
οποία βρίσκεται 25
χιλιόμετρα δυτικά της Κατερίνης, ιδρύθηκε - σύμφωνα με
επιγραφή στην είσοδο του καθολικού - κατά την Βυζαντινή περίοδο (πιθανότατα το 1134). Στα κτίρια της Μονής
λειτουργεί στα χρόνια του Μεσοπολέμου λόγω της έξαρσης της φυματίωσης «Νοσοκομείο Φυματιώντων - Σανατόριο».
Το 1970 οι εγκαταστάσεις
πρωτολειτουργούν ως Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου, ως «η Λέρος της
Βορείου Ελλάδας», όπως έχει αποκληθεί, καθώς στους πρόποδες του Ολύμπου και
μακριά από κάθε οδικό άξονα, νοσηλεύονται ασθενείς με σχετικά βαριά
ψυχοπαθολογία. Άνθρωποι, οι οποίοι είτε δεν είχαν καθόλου συγγενείς είτε οι συγγενείς
τους δεν έδειχναν ενδιαφέρον για την ύπαρξή τους. Άτομα, τα οποία, στο πλαίσιο
αποσυμφόρησης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκαν στην Πέτρα,
όπως λίγες δεκαετίες νωρίτερα είχαν μεταφερθεί ασθενείς από τα Ψυχιατρικά
Νοσοκομεία της Αττικής στη Λέρο.
Ο κύκλος μίας ιστορίας 34
χρόνων ολοκληρώνεται το 2004, όταν το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας γίνεται το
πρώτο νοσοκομείο – άσυλο της χώρας, το οποίο στο πλαίσιο της ψυχιατρικής
μεταρρύθμισης κλείνει τα τμήματα μακράς ψυχιατρικής νοσηλείας και αποχωρεί και
ο τελευταίος από τους 253 συνολικά ασθενείς από τις εγκαταστάσεις του.
12 χρόνια μετά …..
Από τους πρωτεργάτες της
μεταρρύθμισης ο τ. Διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας & Ψυχιατρικής
Κλινικής του Γεν.Νοσοκομείου Κατερίνης, Γιώργος Αγγελίδης, μας μίλησε για το
βαθμό βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ασθενών - 12 σχεδόν χρόνια μετά την
μεταφορά τους στις δομές της Κατερίνης:
«Πολλές προσδοκίες έχουν
ευοδωθεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα σχέδιά μας, όλες οι ελπίδες έχουν
υλοποιηθεί. Δεν μπορούμε όμως να συγκρίνουμε το σήμερα και την υφιστάμενη
ανάπτυξη των ψυχιατρικών υπηρεσιών με τις άσχημες συνθήκες που επικρατούσαν
εκεί έως το 2004».
Δεχθήκατε πάντως επικρίσεις
τότε για το κλείσιμο του ασύλου….
«Είχαμε όντως δεχθεί
επικρίσεις ότι βιαστήκαμε να κλείσουμε το Ψ.Ν.Π.Ο. Αν βλέπατε όμως τις συνθήκες
νοσηλείας και διαμονής των ανθρώπων στην ερημιά, σε ένα παλιό μοναστήρι, έξω
από τον συγκοινωνιακό άξονα, όπου δεν υπάρχει καμία υπηρεσία της κοινότητας, θα
καταλαβαίνατε την επιτακτική ανάγκη να κλείσει το άσυλο και να αναπτυχθούν
μονάδες στην Κοινότητα της Κατερίνης».
Στην κοινωνία της Κατερίνης
έχουν ξεπεραστεί στερεοτυπικές αντιλήψεις, αρνητικές για την εικόνα των
ψυχικά ασθενών, οι οποίες υπήρχαν στην αφετηρία της μεταρρύθμισης;
«Έχουν ξεπεραστεί σε μεγάλο
βαθμό και σε αυτό συνέβαλαν διάφορες εκδηλώσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης,
από το πρώην Ψ.Ν.Π.Ο. Επίσης, το ότι εντάχθηκαν ασθενείς στην κοινότητα σε
ξενώνες και οικοτροφεία και διαπίστωσαν οι κάτοικοι ότι δεν έχουν να φοβηθούν
κάτι από τους ενοίκους».
Ο καθοριστικός ρόλος των
τοπικών μέσων ενημέρωσης
Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις
και ο φοβικός ρόλος μερίδας των μεγάλης εμβέλειας Μ.Μ.Ε.,που αντιμετωπίζουν τον
ασθενή όχι ως έναν άνθρωπο που έχει ανάγκη υποστήριξης και μπορεί να εντάσσεται
στην κοινωνία, αλλά ως μανιακό και εγκληματία τέθηκαν - στην περίπτωση του
Ψ.Ν.Π.Ο. - στο περιθώριο από τα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Τη διαπίστωση αυτή,
επιβεβαιώνει, ο δημοσιογράφος του e-pieria.gr - μέλος της ομάδας της
επικοινωνιακής πολιτικής του Ψ.Ν.Π.Ο. κατά την περίοδο της ψυχιατρικής
μεταρρύθμισης, Θέμης Κωτούλας: «Σε αντίθεση με το γενικό κανόνα, που τα άτομα
με ψυχικές διαταραχές προβάλλονται αρνητικά από τα Μ.Μ.Ε., οι δημοσιογράφοι της
Πιερίας επέδειξαν μία πρωτοφανή υπευθυνότητα και στάθηκαν ενάντια σε κάθε
ρατσιστική απόπειρα συμβάλλοντας έτσι στην αρμονική συνύπαρξη» υπογραμμίζει
σχετικά.
Τη στάση των τοπικών μέσων
επιδοκιμάζει και ο Γιώργος Αγγελίδης: «Η στάση των τοπικών Μ.Μ.Ε ήταν και
παραμένει πολύ θετική. Όποτε θελήσαμε να είναι αρωγοί αν ζητούσαμε 10 παίρναμε
πολύ περισσότερα. Πολύ μεγάλη πράγματι η συμπαράστασή τους».
Στα βήματα της
καθημερινότητας των ενοίκων των δομών
Τι έχει αλλάξει όμως στην
καθημερινότητα των ενοίκων των δομών; Στο οικοτροφείο «Δάφνη», που
επισκεφτήκαμε η Ελένη Καλιάκου - προϊσταμένη νοσηλεύτρια μας περιγράφει μία
συνηθισμένη ημέρα:
«Η καθημερινότητα των ενοίκων
του οικοτροφείου σε σχέση με το άσυλο είναι σαφώς βελτιωμένη. Έχουν μία απόλυτα
φυσιολογική ζωή σε ό,τι αφορά τις δραστηριότητές τους. Μετά το πρωινό
ξύπνημα είτε απασχολούνται δημιουργικά στο Κέντρο Ημέρας είτε κάνουν
περιπάτους στην πόλη. Το απόγευμα μετά την έξοδο στην πόλη ακολουθεί ελεύθερος
χρόνος μέσα στη δομή π.χ. επιτραπέζια παιχνίδια, τηλεόραση, μουσική. Οτιδήποτε
μπορεί ένας άνθρωπος να κάνει δεν το στερούνται, το απολαμβάνουν κιόλας».
Μεγάλο μέρος της
καθημερινότητας των ενοίκων, το οποίο ταυτόχρονα προωθεί τη δημιουργική
αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου αποτελεί το Κέντρο Ημέρας «4 εποχές» στην
καρδιά της Κατερίνης, ένας ειδικά διαμορφωμένος χώρος «με σεβασμό στα προσωπικά
δικαιώματα και στις ιδιαιτερότητες κάθε ανθρώπου», όπως τονίζει η Δήμητρα
Πετρίδου – Εργοθεραπεύτρια του Κέντρου, η οποία παρουσιάζοντας την ταυτότητα
των δραστηριοτήτων του χώρου θα επισημάνει: «Αναπτύσσονται ομάδες εργοθεραπείας,
κεντήματος, ραπτικής, πλεξίματος, μικροκατασκευών, μικροτεχνιών, αγιογραφίας,
ζωγραφικής κ.α. Έχουμε το εργαστήρι προεπαγγελματικής κατάρτισης, όπου τα μέλη
ασχολούνται με τον μπρούτζο και την κατασκευή κορνίζας. Το γυμναστήριο με
υπεύθυνο γυμναστή, με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, σύγχρονο κέντρο
φυσικοθεραπείας, ομάδα χαλάρωσης σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, ο οποίος
έχει στηθεί με πολύ μεράκι, τμήμα κομμωτικής, αισθητικής. Επίσης, εποχικές
δραστηριότητες όπως ομάδα ηλεκτρονικών υπολογιστών κ.α.».
Λίγες δεκάδες μέτρα από τα
προστατευόμενα διαμερίσματα οι ένοικοι των δομών περνούν μέρος του ελεύθερου
χρόνου τους στο καφενείο της γειτονιάς και συγχρωτίζονται φιλικά με τους
θαμώνες. «Έρχονται τα άτομα από το πρώην Ψυχιατρικό Νοσοκομείο. Θα πιουν το
καφεδάκι τους, θα παίξουν το ταβλάκι και όλοι γινόμαστε μια παρέα με τα αστεία
μας και με το καλαμπούρι» σημειώνει ο ιδιοκτήτης του καφενείου Χρήστος
Μπουκουβάλας.
Στις σημαντικές δράσεις, που αποσκοπούν στην οικοδόμηση μίας
θετικής εικόνας για τον ψυχικά ασθενή, εντάσσονται οι πρωτοβουλίες του Συλλόγου
Φίλων του Ψ.Ν.Π.Ο. «Αλκυονίδα»: «Ο σύλλογός μας δημιουργήθηκε όταν πάρθηκε η
απόφαση να κλείσει το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο. Επιδίωξή του είναι να
συμπαραστέκεται ηθικά, υλικά στους ασθενείς που εντάχθηκαν στις δομές, ενώ ο
στόχος ευαισθητοποίησης της κοινότητας
επιτυγχάνεται με ημερίδες, επαφή με τις δομές, εκδηλώσεις» αναφέρει η
πρόεδρος του Συλλόγου Μαίρη Γερασοπούλου.
Η πιο πρόσφατη εκδήλωση της
«Αλκυονίδας» φιλοξενήθηκε στα μέσα Μαρτίου στην Αστική Σχολή Κατερίνης, όπου με
αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, με φόντο ζωγραφικές δημιουργίες των
ενοίκων, παρουσιάστηκαν ποιήματα των ασθενών, που μελοποίησε ο συνθέτης –
εθελοντής Χαράλαμπος Ναβροζίδης, ο οποίος μιλά με θερμά λόγια, για την ξεχωριστή
αυτή συνεργασία:
«Η συνεργασία είναι
καταπληκτική, που εγώ αρχικά κόμπλαρα μπροστά τους. Μιλούσαν τόσο απλά για την
πάθηση τους, που είχα κόμπλεξ εγώ. Οπότε σταδιακά μου έδιωξαν το κόμπλεξ, κάθε
ταμπού και μπορούσα να μιλήσω για οποιοδήποτε θέμα μαζί τους. Θα έλεγα ότι έχω
φτάσει σε ένα σημείο φιλίας και όχι απλά συνεργασίας μαζί τους. Συμμετέχουν και
είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και ευγενικοί απέναντί μας. Προσωπικά αισθάνομαι
πολύ καλά όταν είμαι μαζί τους. Ορισμένες φορές καλύτερα συγκριτικά από ότι σε συνεργασίες
με άτομα που θεωρούνται “φυσιολογικά”».
Το πρώην πλέον Ψ.Ν.Π.Ο. μέσω
των δομών του στην κοινότητα, των δραστηριοτήτων των ενοίκων και ενός δικτύου
ευαισθητοποιημένων πολιτών συνιστά ένα πλέγμα θετικών ενεργειών, που ενθαρρύνει
την ανάπτυξη αισθήματος προσωπικής ευθύνης απέναντι στις στερεοτυπικές
αντιλήψεις και μας υπενθυμίζει ότι: Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στην
προσωπική αξιοπρέπεια, τον σεβασμό και στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό
ανεξαρτησίας.
Εργασία στο Α.Πανεπιστήμιο
Κύπρου – Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία, ΕΔΜ 60.
