«Εσύ που πήρες την απόφαση να γίνεις δάσκαλος, έτσι κι έτσι έχεις δώσει, ως τώρα, πολλές εξετάσεις.
Θυμήσου, προτού ν’ αρχίσεις την δουλειά σου, να κάμεις και μια τελευταία εξέταση, όχι μπροστά σε επιτροπές και καθηγητές, παρά μονάχος, ολομόναχος με τον εαυτό σου. Ρίξε μια ματιά στην ψυχή σου και κοίταξε: Καίει εκεί μέσα άσβηστη κι ασάλευτη η λαχτάρα για τον άνθρωπο; Τότε πάει καλά κι ευλογημένη η απόφασή σου. Αν όμως βρεις πως όλος ο πόθος σου είναι πότε να ελευθερωθείς απ’ αυτόν και συλλογίζεσαι μόνον πως και πότε θα πλουτίσεις, τότε άλλαξε το ταχύτερο απόφαση, εν όσο είσαι ακόμη νέος, γιατί βρίσκεσαι σε στραβό δρόμο. Ό,τι ελπίζεις, δεν θα σου το φέρει το επάγγελμά σου. Κι ο ίδιος το βλέπεις, η Πολιτεία δεν είναι γενναία στους μισθούς της… Αν όμως η ψυχή σου μοιάζει κάπως με την ψυχή της Μάνας, που κι όταν το γεννήσει το παιδί εξακολουθεί, με την αδιάκοπη τρεμούλα και λαχτάρα, ολοένα να το δημιουργεί και να το φτιάχνει, τότε να είσαι βέβαιος, πως δεν θα γκρεμισθείς από τα ύψη, που ανέβασες τον εαυτό σου με την απόφασή σου να γίνεις δάσκαλος και τη ζωή σου θα περάσεις ανθρωπινά… Σαν την ψυχή της Μάνας πρέπει κι η δική σου ψυχή να είναι υπό αδιάκοπη λαχτάρα φλογισμένη. Τότε πήγαινε με θάρρος μπροστά, αλλιώς γύρισε πίσω, επειδή η ζωή σου θα είναι πάντα δυστυχισμένη». Το ωραίο και ρομαντικό αυτό κείμενο ανήκει στον φιλόλογο και κριτικό Γιάννη Αποστολάκη και γράφτηκε πριν από 80 περίπου χρόνια.
Πανελλήνιες εξετάσεις σε λίγες ημέρες. Ο Γολγοθάς των παιδιών και των οικογένειών τους τελειώνει. Συζητούσα πρόσφατα με έναν υποψήφιο, κατασταλαγμένο παιδί, που επιθυμεί να ακολουθήσει το διδασκαλικό επάγγελμα. Του είπα όσα τόσα χρόνια έμαθα και διδάχτηκα.
Το επάγγελμα του δασκάλου έχει όμως μια υψοποιό ιδιαιτερότητα. Προϋποθέτει ένα προσόν, το οποίο δεν ανιχνεύεται στις εξετάσεις: η αγάπη προς το παιδί, «η ασάλευτη και άσβηστη λαχτάρα για τον άνθρωπο», όπως σημείωνε ο Αποστολάκης.
Έχω γράψει κι άλλοτε πως κατ’ αντίθεση προς τους υπόλοιπους εργαζόμενους, που δίνουν ό,τι έχουν, οι δάσκαλοι δίνουν (διδάσκουν) ό,τι είναι. Και αυτό είναι που μεταβάλλει το επάγγελμα του δασκάλου σε λειτούργημα, γι’ αυτό και ονομάστηκε το άγειν άνθρωπο, η αγωγή, «τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος , ο οποίος αφιέρωσε την χριστομίμητο ζωή του στην παιδαγωγία της νεότητας, έγραφε: «Τούτο διδασκάλου αρίστου, το δι’ εαυτού παιδεύειν α λέγει», αυτό είναι το χαρακτηριστικό του άριστου δασκάλου, το να διαπαιδαγωγεί, επιβεβαιώνοντας τα όσα διδάσκει με το προσωπικό του παράδειγμα. Για να σημειώσει κάπου αλλού «και επί την αγάπην κατάφευγε συνεχώς, συσκιάζων το φορτικόν των ειρημένων», να καταφεύγει, δηλαδή, ο δάσκαλος συνεχώς στην αγάπη, για να ελαφρύνει το φορτίο της διδασκαλίας. Καημό το έχω να διεξαχθεί κάποτε ένα παιδαγωγικό σεμινάριο με θέμα συμβουλές των Τριών Ιεραρχών στους δασκάλους. Τα αγιασμένα λόγια τους, γεμάτα αγάπη για τον πλησίον, είναι απαγορευμένα από την «Νέα Εποχή» της Παιδείας. Ένα τέτοιο όμως σεμινάριο θα προκαλούσε τα ειρωνικά μειδιάματα των δήθεν προοδευτικών. Πώς να ακουστούν λόγια σαν τα παρακάτω: «Ο δάσκαλος πρέπει να διακρίνεται και όταν μιλάει και όταν σιωπά («φθεγγόμενον και σιγώντα») και όταν τρώει και όταν κάνει οτιδήποτε άλλο, και από το βάδισμά του και από το βλέμμα του και από την εμφάνισή του και από όλα γενικά». Τα μάτια των μαθητών στρέφονται άγρυπνα πάνω μας και ή μιμούνται ή απωθούνται.
Η παλαμική ρήση «σχολείο ίσον δάσκαλος» ισχύει διαχρονικά. Σήμερα αυτό που εισπράττουμε από την Πολιτεία και τους εκπροσώπους της είναι απειλές για αξιολόγηση (από ποιούς;), φοβέρες για δικές της παραλείψεις, επικρίσεις, γιατί παραμένουμε απροσάρμοστοι στις νέες τεχνολογίες και άλλα ηχηρά και ανθηρά αερολογήματα. Έχω την αίσθηση ότι οι νέοι που μπαίνουν στην εκπαίδευση με αποκλειστικό κίνητρο την εξασφάλιση του δημοσίου, θα απωλέσουν, η μάλλον θα παραχωρήσουν, πολλά από αυτά που χαρακτηρίζουν ένα σχολείο ελεύθερο και δημοκρατικό. «Αν συλλογίζεσαι μόνο πότε θα πλουτίσεις, άλλαξε απόφαση», πράγμα αδύνατο βέβαια. Για άλλους παιδαγωγία είναι λειτούργημα και για άλλους απλώς δουλειά η και… δουλεία. Ίσως η λέξη δάσκαλος να προέρχεται από το αρχαίο ρήμα δάω, που σημαίνει φωτίζω (εξού και δάδα-δαδί), το οποίο με ενεστωτικό αναδιπλασιασμό γίνεται δαδάσκω, διδάσκω= διδάσκαλος=δάσκαλος. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Δάσκαλοι του Γένους ονομάζονταν φωτιστές. Η αμάθεια ισοδυναμούσε με το σκοτάδι. Σήμερα, την περίοδό της… τιποτοκρατίας και του νεο-ραγιαδισμού, χρειάζονται δάσκαλοι, φωτιστές, οι οποίοι τιμούν το λειτούργημά τους και όχι φωταδιστές, που διαχέουν προκλητικά την δουλεία τους και προβάλλουν τα νεφελώδη ιδεολογήματά τους. Ας απομνημονεύσουν οι υποψήφιοι δάσκαλοι και το αριστούργημα του Παλαμά για τον δάσκαλο, που αν το υπουργείο ήταν όντως εθνικής Παιδείας, θα επέβαλλε να είναι αναρτημένο σε κάθε αίθουσα διδασκαλίας. Το παραθέτω:
«Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!
Κι ό,τι σ’ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,
Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!
Χτίσ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!
Κι αν λίγη δύναμη μές στο κορμί σου μένει,
Μην κουρασθείς. Είν’ η ψυχή σου ατσαλωμένη.
Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθιά,
Ο πόλεμος να μην μπορεί να τα γκρεμίσει.
Σκάψε βαθιά. Τι κι αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;
Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,
Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι!».
Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό που μου είπε σοφός, πολιός πια, πνευματικός Γέροντας, που πριν γίνει ιερέας, υπήρξε δάσκαλος, μάθημα που το σκέφτομαι ολοζωής. «Ο Θεός, παιδί μου, μπορεί να σε έκανε δάσκαλο, για ένα μόνο παιδί. Το παιδί αυτό θα το συναντήσεις κάποια στιγμή, μες στην αίθουσά σου. Ίσως είναι από τα ζωηρά, τα παιδιά που πολλές φορές αντιπαθούμε για την συμπεριφορά τους. Πρόσεξε! Αυτό το παιδί θα σε κρίνει. Ή θα το “σώσεις” ή θα το σπρώξεις στην απώλεια”. Και μου επανέλαβε τα χρυσά λόγια του αγίου Χρυσοστόμου: «Έκτεινον την της αγάπης σαγήνην, ίνα μη το χωλόν εκτραπή, ιαθή δε μάλλον», άπλωσε τα δίχτυα της αγάπης, για όλους τους μαθητές σου. Ιδίως για όσους έχουν πρόβλημα. Με την αγάπη σου θα θεραπευτεί, αλλιώς θα «εκτραπή». Ίσως εδώ χωλαίνουμε οι περισσότεροι δάσκαλοι, στην «σαγήνην της αγάπης»…
Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς
