Η Επιτροπή Παιδείας της ΠΕΒ είχε εγκαίρως αποστείλει σχετική επιστολή με αναλυτικές θέσεις και προτάσεις σχετικά με τα υπό διαμόρφωση Προγράμματα Σπουδών. Πάγια θέση μας είναι ότι μια επιτυχημένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση απαιτεί ως προϋποθέσεις ένα μακροπρόθεσμο ορίζοντα των αλλαγών και η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση να μην είναι αποσπασματική, αλλά να λαμβάνει υπόψη ολόκληρο το φάσμα της σχολικής ζωής, από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το τέλος της δευτεροβάθμιας και να γίνεται από τη βάση προς τα πάνω, δηλαδή λαμβάνοντας υπόψη τους άμεσους συμμετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία, εκπαιδευτικούς και μαθητές. Παρότι ο εκσυγχρονισμός των Προγραμμάτων Σπουδών αποτελούσε και αποτελεί βασική ανάγκη, ο πιθανολογούμενος τρόπος εφαρμογής όλων των νέων προγραμμάτων σε όλες τις τάξεις ταυτόχρονα, χωρίς περίοδο αξιολόγησης και ανατροφοδότησης από την εκπαιδευτική κοινότητα, μας προβληματίζει σοβαρά.
Πιο συγκεκριμένα, θα θέλαμε να εστιάσουμε την προσοχή στα εξής σημεία, τα οποία προκύπτουν από την ανάγνωση των προτεινόμενων προγραμμάτων σε σχέση με αυτά που ισχύουν σήμερα:
ΔΗΜΟΤΙΚΟ
Όπως είχαμε επισημάνει επανειλημμένα, το Αναλυτικό Πρόγραμμα της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης παρουσιάζει πολύ σοβαρές ελλείψεις ως προς τη διδασκαλία βασικών βιολογικών εννοιών και δεν εξασφαλίζει τη στοιχειώδη συνέχεια της διδασκαλίας από τη μια βαθμίδα στην άλλη, δηλαδή από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Δυστυχώς, η παρατήρηση αυτή εξακολουθεί να ισχύει και με τα νέα Προγράμματα Σπουδών.
Οι βιολογικές έννοιες στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση εισάγονταν έως τώρα με τα μαθήματα «Μελέτη Περιβάλλοντος» και «Φυσικά». Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί μαθητές που έρχονται στο Γυμνάσιο θεωρούν ότι δεν έχουν ξαναδιδαχθεί Βιολογία, ότι η διδασκαλία της ξεκινά στο Γυμνάσιο, ότι έως τότε στο Δημοτικό ό,τι μαθαίνουν είναι Φυσική. Αυτό είναι εν μέρει σωστό, γιατί ακόμα και έννοιες βιολογίας που εμπεριέχονταν αρχικά στους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος στην πορεία κατόπιν επιστημονικά αβάσιμων αποφάσεων του Υπουργείου αφαιρούνται από τη διδακτέα ύλη. Οι βιολογικές έννοιες στις τέσσερις πρώτες τάξεις του Δημοτικού εισάγονται και πάλι με το μάθημα «Μελέτη Περιβάλλοντος», κυρίως στην ενότητα του Προγράμματος «Ζωή και Οικοσυστήματα», που είναι μία εκ των ενοτήτων που υπάρχουν, ενώ άλλες ενότητες του μαθήματος είναι η «Πολιτειότητα», οι «Κοινωνικές σχέσεις» κλπ. Η παρουσία των βιολογικών εννοιών είναι περιορισμένη ανεξάρτητα του γεγονότος ότι έχει αποδειχθεί η αναγκαιότητα του βιολογικού εγγραματισμού από μικρή ηλικία.
Μια διαφορετική ομάδα από την ομάδα που συνέταξε το Αναλυτικό Πρόγραμμα (ΑΠ) για το μάθημα «Μελέτη Περιβάλλοντος» συνέταξε το αντίστοιχο για το μάθημα «Φυσικά» για τις δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού. Σε αυτό το ΑΠ, που διαπνέεται από την ίδια αντίληψη με το ισχύον, η παρουσία της Βιολογίας είναι και πάλι περιορισμένη. Επιπλέον, δύσκολα διακρίνεται μια συνέχεια του προγράμματος αυτού με το πρόγραμμα των προηγούμενων και των επόμενων τάξεων, αν και υποστηρίζεται ότι τα ελληνικά ΑΠ χαρακτηρίζονται από σπειροειδή διάταξη της ύλης, που όμως δεν γίνεται αντιληπτή όσον αφορά τη Βιολογία. Δυστυχώς, το μόνο θετικό στοιχείο που μπορούμε να αναφέρουμε είναι η εισαγωγή της έννοιας της κλιματικής κρίσης, της επίδρασης του ανθρώπου στα οικοσυστήματα και της κρίσης βιοποικιλότητας στα Φυσικά της Ε’ Δημοτικού, που όμως για να γίνει κατανοητή απαιτεί οι μαθητές να έχουν κατανοήσει ένα σύνολο άλλων εννοιών, η διδασκαλία των οποίων δεν έχει προηγηθεί.
Προτείνουμε τον εμπλουτισμό των παραπάνω μαθημάτων με υλικό που θα περιέχει απαραίτητες βιολογικές έννοιες και τη συμμετοχή Βιολόγων στις ομάδες που διαμορφώνουν την ύλη αυτών των μαθημάτων.
ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών Βιολογίας Γυμνασίου συγκλίνει αρκετά με την πρόταση για τα Προγράμματα Σπουδών που είχε υποβάλει η Επιτροπή Παιδείας προς το ΙΕΠ το 2021. Σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στο ήδη υπάρχον Πρόγραμμα Σπουδών του Γυμνασίου και η σύγκριση που πραγματοποιήσαμε με γνωστούς διεθνείς άξονες βιολογικού εγγραμματισμού των μαθητών έδειξαν μικρές αποκλίσεις που μπορούν να είναι ανεκτές.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, πρόβλημα που αφορά το νέο Πρόγραμμα Σπουδών Γυμνασίου εκτιμούμε ότι θα είναι η εφαρμογή του. Η Βιολογία είναι το μόνο γραπτώς εξεταζόμενο μάθημα που παρότι ανήκει στην Ομάδα Α’, διδάσκεται μόνο για μία ώρα την εβδομάδα, με αποτέλεσμα η διδασκαλία του να υστερεί όχι μόνο ποσοτικά αλλά, κυρίως, ποιοτικά. Οι ενδεικτικές δραστηριότητες και οι εργαστηριακές ασκήσεις που προτείνονται είναι αδύνατο να πραγματοποιηθούν (έστω και ενδεικτικά) μέσα σε 25 ώρες διδασκαλίας, στις οποίες εκτός από τη διδασκαλία της ύλης θα πρέπει να υπάρξουν και 2 ωριαία διαγωνίσματα.
Το πρόβλημα είναι εντονότατο στην Α΄ Γυμνασίου για την οποία το νέο Πρόγραμμα Σπουδών περιλαμβάνει πολλές ενότητες που είναι ανέφικτο να διδαχθούν σε ένα μονόωρο μάθημα. Προτείνουμε ως άμεσο και ρεαλιστικό μέτρο την αύξηση των ωρών Βιολογίας στην Α’ Γυμνασίου από μία σε δύο, όπως ίσχυε μέχρι το 2016.
ΛΥΚΕΙΟ
Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών Βιολογίας Λυκείου ανταποκρίνεται σε σημαντικό βαθμό σε δύο βασικούς άξονες προσέγγισης της διδασκαλίας της Βιολογίας: την εξελικτική και την ολιστική προσέγγιση. Ταυτόχρονα, επιχειρείται εκσυγχρονισμός της ύλης και εννοιολογική διεύρυνση σε όλο το φάσμα των βιολογικών αντικειμένων. Επιδιώκεται τόσο ο βιολογικός εγγραμματισμός στις δύο πρώτες τάξεις του Λυκείου, όσο και η εμβάθυνση - προετοιμασία για ακαδημαϊκές σπουδές. Επιχειρείται τέλος, μέσω της σύνδεσης της επιστημονικής γνώσης με τη σύγχρονη ζωή, ανάδειξη της κρίσιμης συμβολής της βιολογικής γνώσης στην ουμανιστική κουλτούρα, στην καταπολέμηση ρατσιστικών στερεοτύπων και την αποδοχή της διαφορετικότητας.
Δυστυχώς, ο τεράστιος όγκος ύλης και πληροφορίας, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση μοντέλων διερευνητικής μάθησης δημιουργούν ανησυχία για την εφαρμογή του. Για την υλοποίηση του Προγράμματος Σπουδών απαιτείται σωστός και λεπτομερής σχεδιασμός των νέων διδακτικών πακέτων, ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, αλλά και υιοθέτηση αξιολογικών κριτηρίων για τους μαθητές και τις μαθήτριες που θα απέχουν από τον χαρακτήρα των υφιστάμενων μεθόδων και θα επιμένουν κυρίως στην εννοιολογική συγκρότηση και όχι στη “φροντιστηριακή” τεχνική εντοπισμού της λεπτομέρειας. Γίνεται εκτεταμένη αναφορά σε καθαρά εργαστηριακές τεχνικές, που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθούν σε σχολικά εργαστήρια, με ορατό τον κίνδυνο να επικρατήσει η στείρα αποστήθιση θεωρίας και πρωτοκόλλων και όχι η κατανόηση και η κριτική ικανότητα.
Θεωρούμε ως άκρως απαραίτητη τη στενή συνεργασία του ΙΕΠ/Υπουργείου με την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων στον καθορισμό της διδακτέας/εξεταστέας ύλης όλων των τάξεων του Λυκείου, καθώς η επιτυχημένη εφαρμογή του νέου Προγράμματος Σπουδών απαιτεί ανατροφοδότηση από έμπειρους εκπαιδευτικούς τάξης.
ΕΠΑΛ
Παρότι δεν έχει ανακοινωθεί νέο Πρόγραμμα Σπουδών Βιολογίας για τα Επαγγελματικά Λύκεια, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διδασκαλία της Βιολογίας για μόνο μία ώρα την εβδομάδα στην Ά Τάξη ΕΠΑΛ δημιουργεί μία χαώδη απόσταση στο επίπεδο του βιολογικού εγγραμματισμού μεταξύ των μαθητών του Γενικού Λυκείου και του ΕΠΑΛ. Η απόσταση αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στους αποφοίτους ΕΠΑΛ που εισάγονται σε πανεπιστημιακές σχολές Υγείας και Ζωής χωρίς να έχουν στοιχειώδεις γνώσεις Βιολογίας. Προτείνουμε για άλλη μια φορά την αύξηση των ωρών Βιολογίας για όλους τους μαθητές των ΕΠΑΛ και την εισαγωγή μαθήματος Βιολογίας στα εξεταζόμενα μαθήματα για την εισαγωγή των αποφοίτων ΕΠΑΛ σε Σχολές Επιστημών Υγείας και Ζωής.
Με τιμή,
Επιτροπή Παιδείας
ΔΣ Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων
Για το ΔΣ της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων
Ο Πρόεδρος
Απόστολος Βανταράκης
Καθηγητής - Τμ. Ιατρικής Παν. Πατρών
Ο Γεν. Γραμματέας
Γεώργιος Βέρροιος
Εκπαιδευτικός - Β/μιας Εκπαίδευσης
Εκπαιδευτικός - Β/μιας Εκπαίδευσης
