ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ 40 ΕΚΤΕΛΕΣΜΕΝΟΥΣ ΣΤΟ ΣΤΑΘΜΟ

Του Νίκου Σαλπιστή

«…κι εγώ δεν ξέρω πως μου ήρθε αυτό το κακό»

(Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ 40 ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΧΡΩΜΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΟ ΦΟΝΤΟ ΤΗΣ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ) 
----------------------------------------------------------------------------------------
«Ο Χεγκελ κάνει κάπου την παρατήρηση ότι όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα παρουσιάζονται σαν να λέμε δυο φορές . Ξέχασε όμως να προσθέσει ¨τη μια φορά σαν τραγωδία, την άλλη φορά σα φάρσα». Με την εισαγωγική αυτή παρατήρηση ξεκινά ο Καρλ Μαρξ το έργο του « Η 18η Μπρυμαιρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», θέλοντας να υπογραμμίσει τη βαρύνουσα θέση που έχει η ιστορική παράδοση , το παρελθόν στη γέννηση κάθε νέου ιστορικού γεγονότος. Οι δοσμένες ιστορικές συνθήκες είναι αυτές που κάνουν τα πρόσφατα γεγονότα να χάνουν τη λάμψη τους και τον πρωτογενή χαρακτήρα τους. Οι ίδιες περίπου αιτίες οδηγούν στα ίδια περίπου αποτελέσματα,- με τον ιδιαίτερο τρόπο που αρμόζει σε κάθε ξεχωριστή εποχή-- περιμένοντας τον καταλύτη (επαναστατικό υποκείμενο) να αποκλείσει την επανάληψη ως φάρσα. Παρόλα αυτά, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ομοιότητες ανάμεσα στην επίσκεψη του Γκέμπελς στην Ελλάδα του Μεταξά και την επίσκεψη της Μέρκελ στην Ελλάδα του Σαμαρά. Αν όμως είσαι γνώστης της ιστορίας μπορείς να διακρίνεις πίσω από τα φαινομενικά άσχετα γεγονότα , το ίδιο περίπου ιστορικό φόντο και τις ίδιες κινητήριες δυνάμεις , που βάζουν τη σφραγίδα τους στα γεγονότα αυτά, καθοριστικά παρούσες. Ποιες είναι αυτές; Ο αρπακτικός ιμπεριαλισμός , τα εκτελεστικά του όργανα, τα μονοπώλια, τα θύματα , οι εξεργεμενοι επαναστάτες. .

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 

Γιατί όμως όλη αυτή η θεωρητική εισαγωγή στην προσέγγιση ενός ιστορικού γεγονότος που κάθε χρόνο στις 23 Φλεβαρη διοργανώνουμε εκδήλωση τιμής ; Τι συνέβη στις 23 Φλεβαρη του 1943 στο Σιδ. Σταθμό Κατερίνης; Τη μέρα αυτή εκτελέστηκαν 40 κάτοικοι από τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι , ως αντίποινα για την καταστροφή του μεταλλείου χρωμίου που βρισκόταν στη θέση «Μπάρα» στον Άγιο Δημήτριο από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Η καταστροφή του μεταλλείου έγινε στα πλαίσια γενικότερων επιθέσεων σε μεταλλεία και ορυχεία σ’ όλη την Ελλάδα με σκοπό να σταματήσει η λεηλασία του ορυκτού πλούτου της χώρας και να στερηθούν τα κατοχικά στρατεύματα από το χρώμιο που τους ήταν τόσο απαραίτητο για την πολεμική τους βιομηχανία. Το μεταλλείο το εκμεταλλευόταν οι Γερμανοί και πριν από το 1940 και είχαν ως αντιπρόσωπο και διαχειριστή τους τον Κώστα Νταϊφά , δημοσιογράφο από την Αθήνα με καταγωγή από το Βόλο (1). Στη διάρκεια της κατοχής τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα συνέχισαν την εκμετάλλευση του. Στο μεταλλείο οι Γερμανοί απασχολούσαν Αη-δημητρινους (ένα άτομο από κάθε οικογένεια) χωρίς να τους πληρώνουν . Μετά τον Ιουνη του 1942 απασχολούσαν και 34 Εβραίους (2) από τη Θεσσαλονίκη(3).

Το βράδυ της 18ης προς 19ης Φλεβάρη του 1943 αντάρτες του ΕΛΑΣ από τα τμήματα Θεσσαλίας ανατίναξαν το μηχανοστάσιο , έβαλαν φωτιά στις αποθήκες , αφού προηγουμένως πήραν τρόφιμα και εκρηκτικές ύλες. Οδηγοί στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Αγ. Δημητρίου ενώ αποχωρώντας οι αντάρτες πήραν μαζί τους και δυο γερμανούς στρατιώτες τους οποίους αργότερα εκτέλεσαν.(4). Την ίδια μέρα (19-2-1943) οι γερμανοί έκαναν επιδρομή στο χωριό για να συλλάβουν ομήρους . Από το παρατηρητήριο των ανταρτών ειδοποιούνται οι κάτοικοι να φύγουν. Έτσι μένουν στο χωριό κυρίως ηλικιωμένοι. Ο γερμανικός στρατός συλλαμβάνει ομήρους και φεύγει για την Κατερίνη. Η προσπάθεια απελευθέρωσης από τον ΕΛΑΣ δεν ήταν έγκαιρη , προλαβαίνει όμως ένας Εβραίος και δραπετεύει. Οι όμηροι μεταφέρονται στο Σιδ, Σταθμό Κατερίνης και κλείνονται σ’ ένα βαγόνι. Στο Σταθμό φτάνουν και οι συγγενείς τους , οι οποίοι μάταια περιμένουν την απελευθέρωση τους . Στις 23 του Φλεβαρη συλλαμβάνεται και ο πρώην Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος , ο όποιος ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών του μεταλλείου, κατηγορούμενος ότι εφοδίαζε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Την ίδια μέρα επιστρατεύονται δεκαπέντε Κατερινιωτες για να σκάψουν τον τάφο. Την ώρα που μπροστά από το βαγόνι με τους ομήρους σταθμεύει το τρένο για την Αθήνα , οι μελλοθάνατοι οδηγούνται στον τόπο της εκτέλεσης. Οι όμηροι εκτελούνται. Ο Αιμιλιος Ξανθόπουλος , λίγο πριν , είχε προλάβει ν’ αφήσει σημείωμα στη γυναίκα του , στο όποιο , μεταξύ άλλων, έγραφε…. «δεν μπόρεσα να δημιουργήσω περιουσία, γιατί έζησα τίμια».(5) Την ίδια μέρα ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχη στα στενά της Πέτρας και ανατίναξε το εργοστάσιο ξυλείας στη Μορνα. Στις 2 του Μαρτη του 1943 η εφημερίδα των δωσίλογων στη Θεσσαλονίκη «Νέα Ευρώπη» γνωστοποιεί, με ανακοίνωση του γερμανού στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης –Αιγαίου, ότι «…Έλληνες λησται παραπλανηθείς από μπολσεβίκους τρομοκρατας επετεθησαν εναντίον ενός ορυχείου» και « για το λόγο αυτό ετυφεκισθησαν , εκ της εκεί περιοχής, 37 κάτοικοι». Προειδοποιεί ότι «ο γερμανικός στρατός θα τιμωρήσει και εις το μέλλον κάθε τρομοκρατικών εκδήλωσαν ελλήνων κομμουνιστών». Αυτά είναι συμφώνα με όσα γνωρίζουμε , τα γεγονότα που έγιναν τον Φλεβαρη του 1943 στην Πιερία.

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ( Η ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ) 

Ποιες όμως ήταν οι αιτίες και ποιες οι συνέπειες της βάρβαρης αυτής πραξης των γερμανων ναζιστών; Ο Αιμίλιος Ξανθόπουλος αναρωτιόταν στο τελευταίο του γράμμα… «…κι εγώ δεν ξερω πως μου ήρθε αυτό το κακό» . Το ερώτημα αυτό του πρώην δημάρχου Κατερίνης θα μπορούσε ν’ απαντηθεί , αν γνώριζε τη διαταγή που ειχε εκδώσει ο Χίτλερ στις 16.2.1942 για την ένταση της τρομοκρατίας στην νοτιοανατολική Ευρώπη. «Αν ο αγώνας αυτός κατά των συμμοριών στα Βαλκάνια –διέτασσε ο Χίτλερ- δεν διεξαχθει με τα πιο ωμα μέσα , τότε δεν θα επαρκούν πια οι διαθέσιμες δυνάμεις …γι’ αυτό ο στρατός έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί κατά των γυναικών και των παιδιών κάθε μέσο, αρκεί μόνο να οδηγεί αυτό σε επιτυχια…»(6). Γιατί όμως ο Χίτλερ έδωσε αυτή τη διαταγή; Πρόκειται για τη διαταγή ενός παράφρονα εγκληματία που προσπαθούσε να κατακτήσει τον κόσμο, όπως θα ήθελε μια απλοϊκή και επιφανειακή ερμηνεία; Σίγουρα όχι. Πίσω από τον Χίτλερ κρυβόταν οι επιδιώξεις του γερμανικού κεφαλαίου που ήθελε, με κάθε μέσο, την επέκτασή του. Πίσω από τη φοβερή πολεμική μηχανή του τρίτου Ράιχ και τις ωμότητές της υπήρχαν οι βλέψεις των βιομηχανικών κολοσσών της Γερμανίας για ένα νέο μοίρασμα της ευρωπαϊκής αγοράς , σύμφωνα με τα συμφέροντα τους. Έτσι, μέσα στα πλαίσια αυτών των σχεδιασμών, τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου είχαν αναθέσει στη Νοτιοανατολική Ευρώπη το ρόλο του τροφοδότη των γεωργικών και μεταλλευτικών προϊόντων, δηλαδή στις βαλκανικές χώρες.

«Η εκβιομηχάνιση θα πρέπει να προσανατολιστεί σε πρώτη γραμμή στη γεωργική παραγωγή… και στις υπάρχουσες πρώτες ύλες (7) έγραφε σε υπόμνημα του ο Ουλ. Χασελ , μέλος του Οικονομικού Επιμελητήριου Κεντρικής Ευρώπης , το Σεπτέμβρη του 1941. Ο Χ. Φελιγκερ, πρόεδρος ταυτόχρονα και της Επιτροπής Εξωτερικού Εμπορίου της Ομάδας Βιομηχανίας του Ραιχ και του Δ.Σ. των εργοστασίων Ντιντιερ Α.Ε. , μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της «ευρωπαϊκής ιδέας». Μιλώντας στις 8-11-1941 για το «Σχεδιασμό του μεγάλου χώρου» τόνιζε … «μόνο ένα σταθερό ευρωπαϊκό μπλοκ , μόνο μια κοινή στράτευση όλων των δυνάμεων , μπορεί να ικανοποιήσει σε επαρκή βαθμό τις ανάγκες που αναμένεται να προκύψουν μετά τον πόλεμο …Επιδιώκουμε μια όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση των πηγών των πρώτων υλών… Για το σκοπό αυτό , δηλαδή για την οργάνωση της πρωτοβουλίας της ιδιωτικής οικονομίας, είναι αναγκαία μια ηγεσία την οποία εμείς βέβαια την αξιώνουμε για τη Γερμανία».(8) Σε άρθρο στην «Εθνική εφημερίδα της Εσσης» με τίτλο «Δυο έθνη, δυο αντιθέσεις- η προδοσία έναντι της Ν.Α. Ευρώπης , η ευρωπαϊκή προσαρμογή της Ελλάδας»(9) , ο γερμανός αρθρογράφος ανέθετε στην Ελλάδα την τύχη της «Καλιφόρνιας της νέας Ευρώπης» που θα παίξει το ρόλο «προμηθευτού δι’ ειδικην διατροφην του ευρωπαϊκού πληθυσμού» . Πιο κάτω αναφέρει ότι «στην οργάνωση της πρέπει να συμπεριληφθεί και η εκμετάλλευση των υπαρχόντων μεγάλων κοιτασμάτων διαφόρων ορυκτών». Ο αρθρογράφος επισημαίνει ακόμη ότι θα πρέπει «…να περιοριστούν μερικοί βιομηχανικοί κλάδοι οι οποίοι διατηρούνται τεχνηέντως» (βλέπε σημερινούς στόχους Ευρωπαϊκής Ένωσης). Πίσω από τους προσεκτικά διατυπωμένους σχεδιασμούς του γερμανικού ιμπεριαλισμού για το χώρο των Βαλκανίων και την Ελλάδα ειδικότερα κρυβόταν η επιδίωξη της ληστρικής εκμετάλλευσης της ελληνικης παραγωγής. Ακόμη και ο Μουσολίνι αναγκάστηκε να πει ότι « οι γερμανοί πήραν απ’ τους έλληνες … και τα κορδόνια των παπουτσιών τους» .( 10) Μέσα στα πλαίσια της ληστρικής εκμετάλλευσης της χώρας μας δεσπόζουσα θέση έχει η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και κυρίως του χρωμίου από το όποιο παράγεται το ατσάλι, μέταλλο πολύτιμο για την πολεμική βιομηχανία. Η εξασφάλιση του ορυκτού πλούτου γινόταν κυρίως προς όφελος των γερμανικών μονοπωλίων , όπως η εταιρία Κρουπ. Πραγματικά δεν μπορείς να καταλάβεις ποιος διαπραγματεύεται την αγορά ή την ενοικίαση των μεταλλείων , η εταιρία ή ο γερμανικός στρατός. Η ταύτιση είναι σχεδόν πλήρης. Είναι άραγε τυχαίο το γεγονός ότι η δημοσίευση του άρθρου για τον παραγωγικό προσανατολισμό της Ελλάδας έγινε σε εφημερίδα της Εσσης , πόλη όπου ήταν και η έδρα της ΚΡΟΥΠ ; Ή είναι άσχετη η σύμπτωση ότι το ίδιο πρόσωπο είναι αντιπρόσωπος της ΚΡΟΥΠ στην Ελλάδα και διοικητικός πολεμικός σύμβουλος στο οικονομικό τμήμα της 12ης στρατιάς της Βερμαχτ (γερμανικός στρατός) ;

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΡΩΜΙΟΥ 

Η αξία του χρωμίου για τη γερμανική βιομηχανία προκύπτει από μια σειρά αναφορές σε επιστολές κλπ. υπηρεσιακών και στρατιωτικών παραγόντων. Στις σημειώσεις του αντιστράτηγου Γκ. Τομας, προϊσταμένου του Γραφείου εφοδιασμού και εξοπλισμού της Βερμαχτ, στις 3-5-1941, αναφέρεται ότι «…τα μεταλλεύματα της Ελλάδας σαν κράματα έχουν εξαιρετική σημασία για την παράγωγη της γερμανικής βιομηχανίας εξοπλισμών, προπάντων τα μεταλλεύματα νικελίου και χρωμίου». Σε διαλέξεις που έγιναν στις 3 και 4 Σεπτέμβρη 1942 στη Θεσσαλονίκη από εκπροσώπους του Επιτελείου Εφοδιασμού και Οικονομίας για τη Ν.Α. Ευρώπη αναφέρεται ότι η εκμετάλλευση του χρωμίου σ’ ολόκληρο το χώρο της Νότιας Ανατολής έχει «καθοριστική σημασία για την αμυντική οικονομία». Ο Οσκαρ Γκαμπελ σε επιστολή του στις 30-8-1944 χαρακτηρίζει το χρώμιο ως το «σημαντικότερο μετάλλευμα». Η ποσότητα του χρωμίου που υπολόγιζε να εκμεταλλευτεί η Γερμανία στην Ελλάδα (κλειστήκαν και οι σχετικές συμφωνίες από το νομικό σύμβουλο της εταιρίας δρ. Ζολ) ήταν 60.000 τονοι (11). Το αξιοποιήσιμο υλικό ανερχόταν σε 9.244 τόνους το χρόνο (τέλη του 1942) και κάλυπτε το 32,9% της κατανάλωσης της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας(12) , ενώ μόνο το μήνα Φλεβαρη του 1943 στάλθηκαν 2.035 τόνοι με το σιδηρόδρομο. Η εξαιρετική σημασία που είχε η αξιοποίηση του χρωμίου για τη γερμανική πολεμική μηχανή έγινε φαίνεται αντιληπτή από το επιτελείο του ΕΛΑΣ και τους συμμάχους. Ο ΕΛΑΣ κατέστρεψε το μεταλλείο χρωμίου στον Αγιο Δημήτριο και στις 8-3-1943 επιτέθηκε στο μεταλλείο Τσαγκλη και δέκα μέρες αργότερα στο μεταλλείο Τσαγκλη –Αρντουαν (13) . Έτσι, το αποτέλεσμα των επιθέσεων αυτών ήταν να κλείσουν τα μεταλλεία «Όλυμπος», «Ελαφίνα», «Χρώμιο», «Τσαγκλής». Η παράγωγη για το 1943 μειώθηκε από 49.600 τόνους σε 38000 τόνους (14). Ο Οσκαρ Καμπελ, προϊστάμενος του τμήματος Μεταλλείων του Υπουργείου Οικονομίας του Ράιχ , σε δυο επιστολές του στις 17-1-1944 και 30-8-1944 επεσήμανε τους κινδύνους από την αντάρτικη δράση , για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης εξόρυξη του χρωμίου. Την πρώτη φορά ζητά «την ειρηνοποιηση της ευρύτερης περιοχής και την εξασφάλιση των δρόμων μεταφοράς καθώς και την προστασία των επιχειρήσεων έναντι επιθέσεων συμμοριών»(15). Τη δεύτερη φορά η γερμανική ψυχραιμία δίνει τη θέση της στην αγωνία ενός ετοιμοθάνατου. Η Τουρκία διακόπτει στις 21-4- 1944 τις αποστολές χρωμίου στην Γερμανία. Ο Οσκαρ Γκαμπελ γραφεί : « δεν υπάρχει στην Ευρώπη καμία άλλη δυνατότητα παραγωγής χρωμίου , εκτός από τα Βαλκάνια. Γι αυτό η προστασία των μεταλλευμάτων χρωμίου και της μεταφοράς τους , πρέπει να θεωρηθεί από τη γερμανική Βερμαχτ σαν ένα από τα πιο επείγοντα καθήκοντα της»(16). Ακολουθει η αξιολόγηση των μεταλλείων , ώστε να παρθούν ανάλογα μέτρα προστασίας. Ως σημαντικότερα μεταλλεία χρωμίου , που πρέπει να προστατευτούν , αναφέρονται αυτά της Βόρειας Αλβανίας (17).

Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ 

Αν ισχύει η διαπίστωση του Μαρξ ότι τα ιστορικά γεγονότα τη δεύτερη φορά επαναλαμβάνονται σα φάρσα τότε η επίσκεψη της Μέρκελ είναι επανάληψη ως φάρσα της παρουσίας του γνωστού μας Χανς Χάινε στην Ελλάδα. Τα ίδια κίνητρα τους έφεραν τόσο μακριά από την πατρίδα τους , στη Ν.Α. Ευρώπη, μαζί με τα αφεντικά τους ,τις γερμανικές εταιρίες. Στον κερδοσκοπικό οίστρο του κεφαλαίου μπορεί να βρει κανείς την πειστική απάντηση στην απορία που εξέφρασε ο αξέχαστος Αιμίλιος Ξανθόπουλος , λίγο πριν εκτελεστεί μαζί με τους συμπατριώτες του στο Σταθμό της Κατερίνης ως αντίποινα για την ανατίναξη του μεταλλείου χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο.

1. Δ. Τσαούση : «Αϊ Δημήτρης Πιερίας, Αγώνες και Θυσίες» , άρθρο στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» , σελ.38
2. Μάρτιν Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό». Έκθεση του αξιωματικού της Βερμαχτ στη Θεσσαλονίκη, πλοιάρχου Οτο Μάιχοφ, «Σύγχρονη Εποχή» , σελ.150.
3. Ομιλία πρόεδρου κοινότητας Αγίου Δημητρίου Ν. Μπουρονίκου , εφημ. «Τοπική» 3-3-1997.
4. Γ. Κρήτου (Θαλή) «Εθνική Αντίσταση», σελ.76.
5. Σ. Κανταρτζή : Νίκη χωρίς ρομφαια,σελ.1330
6. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..», ο.π., σελ.157.
7. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., σελ. 96.
8. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., σελ. 103.
9. Εφημερίδα «Νέα Ευρώπη», 24-2-1942.
10. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» ,ο.π., σελ. 28.
11. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., υπόμνημα ( 18-5-1941) Χ. Ζολ ,σελ. 303.
12. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., επεξεργασία Υπουργείου Οικονομικών του Ράιχ , σελ.306. 13. Μ.Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., μηνιαία έκθεση για το Μόρτη του 1943 του αντισυνταγματάρχη Ε. Λαμπερτ, σελ.172.
14. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., τελική έκθεση ομάδας μεταλλείων του Επιτελείου Εφοδιασμού Οικονομίας Ελλάδας (10-9-1944, σελ.254.
15. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., σελ. 220.
16. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., σελ. 244.
17. Μ. Ζέκεντορφ «Η Ελλάδα…..» , ο.π., « μια εγκατάλειψη αυτής της περιοχής θα είχε βαρύτατες συνέπειες για τον εξευγενισμό του γερμανικού ατσαλιού» , σελ. 244.

Νίκος Σαλπιστής