*Του Συνταγματάρχη Ε.Α. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΒΑΡΔΑΚΑ.
Το ΒΙΤΣΙ και ο ΓΡΑΜΜΟΣ είναι δύο ορεινά συγκροτήματα στην Δυτική Μακεδονία, Βόρεια και Δυτικά της πόλεως της Καστοριάς αντίστοιχα.
Η διαμόρφωση του εδάφους των διακρίνεται σε ορεινό, βραχώδες διακεκομμένο, δασώδες με μεγάλες κλίσεις και ψηλές βουνοκορφές.
Σε αυτά τα δύο βουνά δόθηκαν οι δύο τελευταίες μάχες που έκριναν το τέλος του εμφυλίου πολέμου τον Αύγουστο του 1949 όπου κατέρρευσε η άμυνα του λεγόμενου και αυτοαποκαλούμενο κατ’ ευφημισμό από ενόπλους κομμουνιστές «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ».
Εκεί συγκεντρώθηκε όλη η δύναμη του Δημοκρατικού Στρατού μετά τις επιχειρήσεις σκούπα που άρχισε ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ του νομίμου Ελληνικού κράτους τέλος του 1948 με αρχές 1949 εκκαθαρίζοντας την Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία και Ήπειρο με το Α’ Σώμα Στρατού του Στρατηγού Τσακαλώτου Θρασύβουλου.
Οργάνωσε και οχύρωσε με πολλά πολυβολεία, χαρακώματα και ναρκοπέδια αυτά τα δύο βουνά περιμένοντας την τελική επίθεση του Εθνικού Στρατού. Τόση μεγάλη ήταν η σιγουριά και η πεποίθησή των ότι εκεί θα συντρίψουν τον Εθνικό Στρατό ώστε το ΒΙΤΣΙ το ονόμασαν «ΑΠΑΡΤΟ ΚΑΣΤΡΟ» τον δε ΓΡΑΜΜΟ «ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΡΧΟ-ΦΑΣΙΣΜΟΥ».
Η προετοιμασία για την τελική αναμέτρηση έγινε με βάση το καταρτισθέν σχέδιο «ΠΥΡΣΟΣ» σε τρείς φάσεις.
➤ Πρώτη φάση: «ΠΥΡΣΟΣ-Α’»
Παραπλανητική επίθεση στο Βόρειο Γράμμο από 2-8 Αυγούστου από το Α’ ΣΣ με σκοπό να βελτιώσει τις βάσεις εξορμήσεως του για κύρια κατά του Γράμμου επίθεση, να καθηλώσει τις δυνάμεις των ανταρτών στο Γράμμο εμποδίζοντας την διοχέτευση αυτών στο ΒΙΤΣΙ και να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η κυρία προσπάθεια και επίθεση εκτοξεύεται πρώτα στο Γράμμο και εν συνεχεία στο Βίτσι.
➤ Δεύτερη φάση: «ΠΥΡΣΟΣ-Β’»
Στο ΒΙΤΣΙ αμυνόταν ο «Δημοκρατικός Στρατός» με δύναμη 7000-8000 ανδρών με επικεφαλής τον αρχηγό του Γούσια (Γ. Βροντίσιος από το Συρράκιο Ιωαννίνων μπαλωματής στο επάγγελμα) που είχε ορισθεί Αρχιστράτηγος μετά την καθαίρεση του Μάρκου Βαφειάδη, και τον πολιτικό επίτροπο Μπαρτζιώτα που είχαν εγκατεστημένο το Γενικό τους Αρχηγείο στο ύψωμα ΛΟΚΜΑ και με δυνάμεις την Χ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Τομπουλίδης) με την 14η Ταξιαρχία (Σοφιανός) με τρία τάγματα, την 102 Ταξιαρχία (Κίσσαβος) με δύο τάγματα την ΧΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Βαγενάς) με την 18 Ταξιαρχία (Πρίκος) με τρία τάγματα την 103 Ταξιαρχία (Αχιλλέας) με τρία τάγματα την 105 Ανεξάρτητη Ταξιαρχία (Λασσάνης) με τρία τάγματα, την Ταξιαρχία της Σχολής Αξκων (Ζήσης) και την Σχολή Πυροβολικού (Ξηροτύρης).
Από πλευράς Εθνικού Στρατού την επιχείρηση διετάχθη να εκτελέσει το Β’ Σώμα Στρατού (Αντγος Μανιδάκης Στυλιανός) με τις ΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Παπαδόπουλος Νικ) την ΙΧ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Ταξχος Καυκάς Ιωαν) την Χ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Ταξχος Λίβας Ξέρξης) την ΧΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Ταξχος Ιωάννου Χρ) την ΧV ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Γερακίνης Χρ) και την ΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΚΑΤΑΔΡΟΜΩΝ (Υπτγος Καλλίνσης Ανδρέας).
Η επίθεση προς κατάληψη της οχυρωμένης τοποθεσίας ΒΙΤΣΙΟΥ άρχισε την νύκτα της 10/11 Αυγ 1949. Καταδρομείς των ΛΟΚ χρησιμοποιώντας απίθανα δρομολόγια και περάσματα και παρακάμπτοντας το ύψωμα ΠΟΛΕΝΑΤΑ το οποίο κατελήφθη αργότερα, πλησιάζουν με τολμηρή διείσδυση μέσα από την χαράδρα ΜΕΛΑ τα υψώματα ΛΕΣΙΤΣ-ΤΣΟΥΚΑ-ΜΠΑΡΟ που δεσπόζουν στην περιοχή αιφνιδιάζοντας τους αντάρτες. Διεξάγονται λυσσώδεις μάχες και το πρωί γίνονται κύριοι του θρυλικού υψώματος ΛΕΣΙΤΣ. Μονάδες Πεζικού καταλαμβάνουν την ΤΣΟΥΚΑ και ΜΠΑΡΟ.
Μέχρι της 16 Αυγ όλη η τοποθεσία του ΒΙΤΣΙΟΥ το «ΑΠΑΡΤΟ ΚΑΣΤΡΟ» των ανταρτών περιήλθε στον Εθνικό Στρατό και οι διασωθέντες αντάρτες προσπαθούσαν μέσω της χερσονήσου του ΠΥΞΟΥ να φθάσουν στον ΓΡΑΜΜΟ και να ενωθούν με τους εκεί ευρισκομένους συντρόφους των.
➤ Τρίτη φάση: «ΠΥΡΣΟΣ-Γ’»
Μετά την συντριπτική τους ήττα στο ΒΙΤΣΙ ο ΓΡΑΜΜΟΣ απετέλλει πλέον το τελευταίο καταφύγιο του «Δημοκρατικού Στρατού» στο οποίο ήλπιζαν να καταφέρουν θανάσιμο πλήγμα και συντριβή του Εθνικού Στρατού.
Η διατήρηση του ΓΡΑΜΜΟΥ απετέλλει ζήτημα ζωτικής σημασίας τιμής και γοήτρου για πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους. Για τον σκοπό αυτό η άμυνα είχε επιμελώς προπαρασκευασθεί και οι δυνάμεις που αμυνόταν εκεί ήταν επίλεκτα τμήματα. Από πολύ χρόνο ευρίσκονταν εγκατεστημένες στο ΓΡΑΜΜΟ οι VIII ΜΕΡΑΡΧΙΑ και η ΙΧ ΜΕΡΑΡΧΙΑ συγκροτούμενες σε ταξιαρχίες τις 12-16-17-107-108 α και 2 ανεξάρτητες Μονάδες την 81 και 75 δυνάμεως 4.700 ανδρών. Αν σε αυτή την δύναμη προστεθούν και οι διαφυγόντες από το ΒΙΤΣΙ άνδρες της 103, 102, 105 Ταξιαρχιών και Σχολής Αξκών τότε η παρατακτή δύναμη των ανταρτών στο ΓΡΑΜΜΟ ανέρχεται σε 7.500 άνδρες.
Από πλευράς Εθνικού Στρατού την επιχείρηση ανέλαβε να εκτελέσει το Α’ Σώμα Στρατού (Αντγος Τσακαλώτος Θρασύβουλος) εγκαθιστώντας το Στρατηγείο στο ύψωμα ΑΜΜΟΥΔΑ όπου μαζί με τον Βασιλέα Παύλο Α’ διευθύνανε την επίθεση με τις Ι ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Κετσέας Θεμ), VIII ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Μπαλοδήμος Ανδ), ΙΧ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Κατσομήτρος Στεφ), XV ΜΕΡΑΡΧΙΑ (Υπτγος Γερακίνης Χριστ) ΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΚΑΤΑΔΡΟΜΩΝ (Υπτγος Καλλίνσκης Ανδ) και την ανεξάρτητη 77 ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ (Σχης Σειραδάκης Εμμ).
Από το πρωί της 25 Αυγ αρχίζει η επίθεση στο ΒΟΡΕΙΟ ΓΡΑΜΜΟ με σκοπό την κατάληψη των υψωμάτων ΤΣΑΡΝΟ-ΣΤΑΘΜΟΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ-ΠΑΠΟΥΛΙ-ΨΩΡΙΑΡΙΚΑ-ΑΝΘΡΩΠΑΚΟΥ-ΤΣΑΓΚΟΣ ΚΑΡΑΟΥΛΙ-ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ-ΜΠΑΤΑΡΑΣ-ΓΚΟΥΜΠΕΛ-ΠΑΝΩ-ΚΑΤΩ ΑΡΕΝΑ τα οποία καταλαμβάνονται κατόπιν σκληρών μαχών και πολλών απωλειών και από τις δύο πλευρές. Μετά την κατάληψη του υψώματος 2520 (όπου πρώτος έφθασε ο Ανχης Μέλλιος Δκτής της 41 Ταξιαρχίας με 8 στρατιώτες οι οποίοι προσευχήθηκαν στο εκκλησάκι της Παναγίας) και των διόδων διαφυγής προς Αλβανία της ΠΟΡΤΑΣ ΟΣΜΑΝ και ΜΠΑΡΑΣ στις 29 Αυγ από τους καταδρομείς του Ρούσσου φαίνεται να λήγει ο εμφύλιος πόλεμος. Την 30 Αυγ καταλαμβάνεται το ύψωμα ΚΑΜΕΝΙΚ από την VIII ΜΕΡΑΡΧΙΑ και όλη η παραμεθόριος με την Αλβανία φωταγωγήθηκε από τις φωτιές που άναψε ο Εθνικός Στρατός.
Εκεί που ο «Δημοκρατικός Στρατός» πίστευε ότι θα γίνει ο τάφος των Μοναρχοφασιστών κατέληξε σε μπούμεραγκ. Οι διαφυγόντες αντάρτες στην Αλβανία αφοπλίστηκαν και ως άοπλοι πολιτικοί πρόσφυγες διασκορπίστηκαν στις ανατολικές χώρες του υπαρκτού Σοσιαλισμού και για 26 χρόνια (1949-1975) έζησαν τη ζωή της προσφυγιάς και πολιτικής καταπίεσης. Πολλοί εστάλησαν στην Τασκένδη στο Ουσμεκιστάν στην κεντρική Ασία μέσα σε αχανείς εκτάσεις. Και όταν πολλοί από αυτούς επαναπατρίσθηκαν μετά το 1975 δεν ήθελαν να δημοσιοποιήσουν ότι θλιβερό είχαν ζήσει γιατί αυτό μπορούσε να θεωρηθεί ως δυσφήμηση της αριστεράς. Εξάλλου ούτε ο μεγάλος τους αρχηγός Ζαχαριάδης δεν δέχτηκε την ήττα. Δήλωσε απλά ότι ο «Δημοκρατικός Στρατός» δεν ηττήθηκε αλλά «έθεσε τα όπλα παρά πόδα». Ο διατελέσας πολιτικός επίτροπος Γκριτζώνας Κώστας στο βιβλίο του «ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΡΑΜΜΟ» αναλύει λεπτομερώς τι έγιναν οι πολιτικοί πρόσφυγες και την τύχη πολλών ηγετών και στρατιωτικών στελεχών του εμφυλίου.
➤ Πώς όμως φθάσαμε έως τον Αύγουστο του 1949;
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί από τους πρωταγωνιστάς και των δύο παρατάξεων. Ας θυμηθούμε για ιστορικούς και μόνο λόγους τα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές του εμφυλίου πολέμου που πολλά δεινά συσσώρευσε στην χώρα μας.
Μετά την οδυνηρή τριπλή κατοχή (Γερμανία –Ιταλία – Βουλγαρία) ωρίμασε η σκέψη για ένοπλη αντίσταση του Ελληνικού λαού που άρχισε να βγαίνει στα βουνά που τα θεωρούσε χώρο ελευθερίας.
9 ΣΕΠ 1941 ιδρύεται ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ (ΕΔΕΣ) με αρχηγό τον Ναπολέοντα Ζέρβα.
27 ΣΕΠ 1941 το Κ.Κ.Ε. με το Σοσιαλιστικό κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ) ιδρύουν το ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (ΕΑΜ).
16 ΦΕΒ 1942 ορίζεται ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΪΚΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ (ΕΛΑΣ) ως ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ την οργάνωση του οποίου αναλαμβάνει ο Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας) και την πρώτη ανταρτική ομάδα στην Ρούμελη. Το ίδιο κάνει και ο Ζέρβας στην Ήπειρο.
Το φθινόπωρο ιδρύεται και Τρίτη οργάνωση η ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ (ΕΚΚΑ) στην περιοχή του Παρνασσού από τους Γ. Καρτάλλη και τον συνταγματάρχη Δημ. Ψαρρό.
Την Ν 25/26 ΝΟΕ 1942 τμήματα του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣβσε συνεργασία με Άγγλους κομάντος ανατινάσσουν την γέφυρα του Γοργοποτάμου.
28 ΑΥΓ 1943 υπογράφεται συμφωνία για συγκρότηση κοινού Γενικού Στρατηγείου (Κ.Γ.Σ.) των ανταρτών με πρωτοβουλία ου Άγγλου Έντυ Μάγερς στην οποία αρχηγός στην Ήπειρο ορίζεται ο Ζέρβας στην Ρούμελη ο Ψαρρός και στην Θεσσαλία ο Σαράφης ο οποίος από τον Μάρτιο του 1943 είναι Διοικητής του ΕΛΑΣ με καπετάνιο τον Άρη Βελουχιώτη.
Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ επιδιώκει να μονοπωλήσει στην ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ και προσπαθεί με κάθε μέσο να επιτύχει την επικράτηση του. Η λυκοφιλία των ανταρτικών ομάδων δεν κράτησε πολύ. Τον Οκτώβριο ο ΕΛΑΣ ενεργεί επίθεση εναντίου του ΕΔΕΣ και το Στρατηγείο του Καϊρου ζητώντας αναστέλλει την αποστολή όπλων στον ΕΛΑΣ.
26 ΜΑΡ 1944 συγκροτείται η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ (Π.Ε.Ε.Α.) υπό κουμμουνιστικό έλεγχο και παρουσιάζεται στον Πρωθυπουργό Τσουδερό στο Καϊρο ζητώντας να σχηματισθεί Εθνική Κυβέρνηση με κορμό την Π.Ε.Ε.Α. Ο Τσουδερός αρνήθηκε και πραγματοποιήθηκε στάση στα πληρώματα των Ελληνικών σκαφών και σε Μονάδες του Στρατού ( πλην τοθ ιερού Λόχου).
Ο Ελληνικός Στρατός στην Αίγυπτο διελύθη και την 10 Ιουν 1944 οργανώνεται η 3η ΟΡΕΙΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου διαδέχεται τον Τσουδερό στην πρωθυπουργία της εξόριστης κυβέρνησης.
17 ΑΠΡ 1944 ο ΕΛΑΣ διαλύει το 5/42 Σύνταγμα τοθ Δημ. Ψαρρού και δολοφονεί τον ίδιο. Ο Γρηγόρης Φαράκος πρώην ΓΓ/ΚΚΕ λέει τα εξής <<Η περίπτωση του Ψαρρού είναι γνωστό ότι προκάλεσε σοβαρή ζημία στο Εθνικό κίνημα>>.
17 έως 20 Μάι 1944 πραγματοποιείται στο Λίβανο σύσκεψη και μετά από πολλές προσπάθειες σχηματίζεται στο Κάιρο κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου στην οποία συμμετέχουν και 6 Υπουργοί του ΕΑΜ (Συμφωνία Λίβανου).
Σβώλος οικονομικών, Ζεύγος Γεωργίας, Πορφυρογένης Εργασίας, Ασκητής Εθνικής Οικονομίας, Τσιριμώκος Δημ. Έργων και Αγγελόπουλος Υφυπουργός οικονομικών.
Δύο μήνες μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης ο ΕΛΑΣ επετέθη κατά του ΕΔΕΣ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου γράφει σχετικά με αυτό το επεισόδιο «Ακολουθώντας την πρώτη αναμέτρηση δύο μήνες μετά την διάσκεψη Καϊρου ο ΕΛΑΣ επετέθη κατά του ΕΔΕΣ και έτσι άρχισε ο εμφύλιος στην Ελλάδα».
25 ΣΕΠ 1944 υπογράφεται η συμφωνία της Καζέρτας.
Γιατί όμως ο ΕΛΑΣ έδειξε τέτοια συμπεριφορά αθετήσας όλες τις συμφωνίες που είχε υπογράψει; Ο λόγος είναι ένας. Βλέποντας ότι οι Γερμανοί θα αποχωρήσουν από την Ελλάδα λόγω προελάσεως του Ρωσικού Στρατού στην ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ήθελαν να εξοντώσουν όλα τα ένοπλα τμήματα της χώρας και με την ισχύ των όπλων να επιβάλλουν τις θέσεις του ΕΑΜ-ΚΚΕ στην κυβέρνηση.
18 ΟΚΤ 1944 φθάνει στην Αθήνα η κυβέρνηση Παπανδρέου (12 Οκτ απεχώρησαν οι Γερμανοί) από το Κάιρο και όπως είχε συμφωνηθεί αποφασίζει την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ την 10 Δεκ 1944.
28 ΝΟΕ 1944 το ΚΚΕ διά του Ζεύγου δηλώνει ότι δεν αποδέχεται την αποστράτευση αν δεν αποστρατευθεί και η 3η Ορεινή Ταξιαρχία που μάχονταν στην Ιταλία υπό την διοίκηση των συμμάχων. Ο Παπανδρέου αρνείται και την 1 Δεκ οι υπουργοί ΕΑΜ παραιτούνται και διοργανώνεται συλλαλητήριο στις 3 Δεκ και γενική απεργία.
Ακολουθεί η θύελλα των Δεκεμβριανών. Ο Άγγελος Αγγελόπουλος υπουργός της Π.Ε.Ε.Α. οικονομολόγος και Ακαδημαϊκός στο βιβλίο του «Από την κατοχή στον εμφύλιο» γράφει: «Πάντως την μεγαλύτερη εθνική ευθύνη για τα Δεκεμβριανά την φέρει η τότε ηγεσία του ΚΚΕ που δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει τις τότε διεθνείς συνθήκες».
31 ΔΕΚ ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός ορίζεται Αντιβασιλέας και στις 2 Ιαν 1945 παραιτείται ο Παπανδρέου και σχηματίζει κυβέρνηση ο Πλαστήρας.
12 ΦΕΒ 1945 αντιπροσωπεία του ΚΚΕ-ΕΑΜ με τον Σιάντο ΓΓ/ΚΚΕ τον Παρτσαλίδη Γραμματέα του ΕΑΜ και Τσιριμώκο ΓΓ/ΕΛΔ υπογράφουν με την κυβέρνηση συμφωνία για παύσει των εχθροπραξιών αποστράτευση του ΕΛΑΣ και διεξαγωγή εκλογών. Είναι η περιβόητη «ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ» η οποία υπεγράφει την ίδια ακριβώς περίοδο που υπογράφεται στην χερσόνησο της Κριμαίας η «ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑΛΤΑΣ» στην οποία Τσώρτσιλ-Ρούσβελτ-Στάλιν χώριζαν την Ευρώπη σε ζώνες επιρροής.
Ο ΕΛΑΣ αφοπλίζεται και παραδίδει τον οπλισμό του αλλά όχι όλον. Ο Άρης Βελουχιώτης διαφωνεί με την ηγεσία του κόμματος για την συμφωνία και με 100 ενόπλους ξαναβγαίνει στο βουνό. Αποκηρύσσεται από το ΚΚΕ και καταδιώκεται. Περιμένει όμως την ευκαιρία κρυπτόμενος. Και η ευκαιρία έρχεται. 29 Μαϊ 1945 φθάνει στην Ελλάδα με Αγγλικό αεροπλάνο ο ΓΓ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης που ήταν κρατούμενος των Γερμανών στο ΝΤΑΧΑΟΥ.
Ο Άρης στέλνει προσωπική επιστολή στον αρχηγό του ζητώντας προσωπική συνάντηση και υποσχόταν ότι κατόπιν θα πειθαρχούσε στις εντολές του κόμματος έστω και αν διατασσόταν να προσέλθει στην πλατεία Συντάγματος και να τουφεκισθεί.
Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης την 11 Ιουν 1945 αναγγέλλει στους δημοσιογράφους την καταδίκη του. Ο αρχηγός που τον περίμενε σαν Μεσία του έριχνε πρώτος τον λίθο του αναθέματος. Καταδιωκόμενος και περικυκλωθείς από Εθνικές Δυνάμεις στην περιοχή της Μεσούντας και προκειμένου μη συλληφθεί ζωντανός αυτοκτονεί όπως και ο υπασπιστής του Τζαβέλλας. Τα κεφάλια τους κόπηκαν και κρεμάστηκαν στους φανοστάτες της πλατείας των Τρικάλων.
Η αποκήρυξη του Άρη του ινδάλματος της Εθνικής Αντίστασης έχει επικριθεί σφοδρότατα από στοιχεία της αριστεράς. Να τι γράφει ο Τάσος Βουρνάς «Η πολιτική και εχθρική χυδαία πράξη της αποκήρυξης από τον Ζαχαριάδη που είχε σαν αποτέλεσμα να κρεμασθεί το κεφάλι της ίδιας της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης στους φανοστάτες της πλατείας των Τρικάλων αποτελεί την πρώτη παραβίαση της σοσιαλιστικής νομιμότητας μέσα στο Ελληνικό κίνημα από τον αυταρχικό σταλινίσκο γραμματέα του ΚΚΕ εκείνης της εποχής» εννοώντας βέβαια τον Ζαχαριάδη.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε ότι στα χρόνια της κατοχής πολλοί αγνοί Έλληνες άκουσαν την φωνή της ψυχής τους και βγήκαν στο βουνό για Εθνική Αντίσταση χωρίς να γνωρίζουν ότι ο αγώνας ήταν «ταξικός». Έτσι πλαισίωσαν τον αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και πολλοί μόνιμοι Αξκοί και έφεδροι που έγραψαν σελίδες δόξας στο έπος 1940. Αγωνίσθηκαν με πάθος ανιδιοτέλεια και εντιμότητα χωρίς να έχουν καμία σχέση με το Ελληνικό Κομμουνιστικό Κίνημα που απώτερος σκοπός του ήταν η επικράτηση του με κάθε μέσο.
Παράδειγμα ο ήρωας του υψώματος 731 που ανέκοψε την Εαρινή επίθεση του Μουσουλίνι Τχης Κασλάς Δημήτριος Δκτής του ΙΙ Τάγματος του 5 Σ.Π. ο οποίος έλαβε μέρος ως Δκτής Μονάδος στην αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ χωρίς να είναι αριστερός. Εξορίσθηκε και 20 χρόνια μετά το θάνατο του (1966) αναγνωρίσθηκε και προήχθη μεταθανάτιως στο βαθμό του Ταξιάρχου.
Διορίζοντας την Κυβέρνηση Σοφούλη ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Μπέβιν που είχε πια την ευθύνη του Ελληνικού όρισε ότι Βουλευτικές εκλογές θα γινότανε στις 31 Μαρ 1946 και το δημοψήφισμα για το πολιτειακό όχι νωρίτερα από το 1948.
Ο Ζαχαριάδης είδε τις εκλογές με μεγάλο σκεπτικισμό και γρήγορα κατέληξε στην απόφαση να κάνει η αριστερά αποχή. Η εφαρμογή της σήμαινε ότι τα πράγματα θα οδηγούνταν σύντομα σε ένοπλη αναμέτρηση. Αυτό επεδίωκε ο Ζαχαριάδης γιατί η απόφαση για τον ένοπλο αγώνα πάρθηκε στην «Ντάτσα» του Στάλιν στην λίμνη Ρίτσα και στην 2η ολομέλεια της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕκαι είχε επιμελώς αποσιωπηθεί.
16 ΜΑΡ 1946 στάλθηκαν από το Μάρκο Βαφειάδη δύο στελέχη του ΕΛΑΣ ο Υψηλάντης και ο Πάνος (ψευδώνυμα) με εντολή για δράση και την νύκτα της 30 Μαρ 1946 επετέθηκαν με άλλους 33 ενόπλους στο Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου αφήνοντας 9 νεκρούς χωροφύλακες, 2 λοχίες και 1 οπλίτη της Εθνοφυλακής.
Είναι η έναρξη του εμφυλίου πολέμου.
Πάντως οι εκλογές έγιναν κανονικά με παρατηρητάς τον ΟΗΕ και το Λαϊκό Κόμμα του Ντίνου Τσαλδάρη κερδίζει τις εκλογές με 54,5% και 205 έδρες ενώ ο Σοφούλης με 34% παίρνει 116 έδρες.
1 ΣΕΠ 1946 με δημοψήφισμα για το πολιτειακό η Βασιλεία συγκεντρώνει 68,3% και στις 28 Σεπ ο Βασιλεύς Γεώργιος Β’ φθάνει στην Ελλάδα.
Οι αντάρτες στην αρχή του εμφυλίου εφήρμοζαν το σχέδιο του ανταρτοπόλεμου. Κτυπάω, καταστρέφω, παίρνω αυτά που θέλω και αποχωρώ στα μέρη που είμαι ήσυχος. Στις πόλεις κατάφερναν να διαβρώσουν και τις Μονάδες του Εθνικού Στρατού. Το επεισόδιο στις 5 Ιουλ 1946 στην Ποντοκερασιά του Κιλκίς δείχνει όλη την έκταση του προβλήματος.
Ο Εθνικός Στρατός ήταν οργανωμένος και είχε βοήθεια από την Αμερική η οποία είχε αντικαταστήσει την Αγγλική βοήθεια. Η ανάπτυξη όμως του ενόπλου αγώνα από τους αντάρτες απαιτούσε οργάνωση και να αποκτήσουν κεντρική Διοίκηση.
Έτσι ορίζεται Αρχιστράτηγος ο Μάρκος Βαφειάδης με απόφαση του Ζαχαριάδη. Αργότερα όμως κατάλαβαν ότι καταλληλότερος ήταν ο Στέφανος Σαράφης του ΕΛΑΣ με γενικό επιτελάρχη τον Ταγματάρχη Θόδωρο Μακρίδη (Έκτορας) απότακτοι Βενιζελικού Πραξικοπήματος του 1935.
27 ΔΕΚ 1946 οι αντάρτες μετονομάζονται σε «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΕΛΛΑΔΑΣ» (ΔΣΕ). Στις 20 Μαρ 1947 δολοφονείται από τον παλαιό Ελασίτη Χρήστο Βλάχο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ο Γιάννης Ζεύγος, την 1 Απρ πεθαίνει από συγκοπή καρδιάς ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Α’ και στις 20 Μαϊ πεθαίνει ο Γιώργος Σιάντος.
Η κατάσταση της Ελλάδας συζητείται στον ΟΗΕ και στις 23 Ιουλ βγαίνει απόφαση ότι πράγματι Γιουγκοσλαβία-Βουλγαρία και Αλβανία βοηθούν τον «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ».
23 ΔΕΚ 1947 αναγγέλεται η κυβέρνηση του βουνού στην οποία συμμετέχουν Μάρκος Βαφειάδης ως Πρωθυπουργός και Υπουργός Στρατιωτικών, Γιάννης Ιωαννίδης Αντιπρόεδρος και Υπουργός εσωτερικών, Λέων Στρίγκος Υπουργός Δικαιοσύνης, Μιλτ. Πορφυριγένης Υπουργός Πρόνειας, Πέτρος Κόκκαλης Υπουργός Οικονομίας, Βας. Μπαρτζιώτας Υπουργός Γεωργίας και Πέτρος Ρούσσος Υπουργός Εξωτερικών.
Εκδίδει και Διατάγματα όπως:
«έχοντας υπόψη την ιδρυτική πράξη της 23 Δεκ 1947 την πράξη αρ.11 του Γενικού Αρχηγείου και του Ν/1 της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης Αποφασίζουμε. Ονομάζουμε Αξιωματικούς του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας τους παρακάτω: Στρατηγοί Μάρκος Βαφειάδης. Αντιστράτηγοι Πρωτόπαππας, Σαράντης (Κικίτσας). Υποστράτηγοι Βροντίσιος Γιώργος (Γούσιας), Γκένιας Θανάσης (Λασσάνης), Γκανιάτσης Βασίλης (Χείμαρος), Μπλάνας Γιώργος (Κίσσαβος). Σθνταγματάρχες Βενετσανόπουλος Βασίλης, Καπετάνιος Ευρυπίδης (Πάνος), Μαλτέζος Γεράσιμος (Τζουμερκιώτης), Σαμαρίδης Γιώργος (Λογοθέτης). Πολιτικοί Επίτροποι Ζωγράφος Ζήσης, Κολιγιάννης Κώστας, Μπαρτιώτας Βας, Στρίγκος Λεωνίδας, Χατζής Θωμάς, Γκριτζώνας Κώστας. Αντισυνταγματάρχες Αλεξάνδρου Γιάννης (Διαμαντής), Ζωγώρης Δημήτριος (Παλαιολόγος), Ρόσιος Αλέκος (Υψηλάντης), Φλωράκης Χαρίλαος (Γιώτης) και άλλοι 22.Ταγματάρχες Μπελλογιάννης Νικ και άλλοι 5. Οι περισσότερροι έφεραν ψευδώνυμα εντός παρενθέσεως. Ακόμα και οι δύο Γενικοί Γραμματείς του ΚΚΕ Σιάντος και Ζαχαριάδης έφεραν ψευδώνυμα ως «Γέρος» ο πρώτος και ως «κούκος» ο δεύτερος. Οι πολιτικοί επίτροποι ήταν συνδιοικητές με τους Στρατιωτικούς στις Μονάδες.
Στο βιβλίο του Εθνικού Ιδρύματος Αμύνης. Δημοκρατία και Ολοκληρωτισμός αναγράφεται άλλη απόφαση-διακήρυξη ως εξής:
«έχοντας υπόψη την από 23 Δεκ 1947 ιδρυτική πράξη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, αποφασίζουμε: Άρθρο 1. Αμνηστεύονται όλα τα πολιτικά και κοινά αδικήματα που διεπράχθησαν από οιανδήποτε πρόσωπο μέχρι σήμερα. Εξαιρούνται μόνο οι αρχιεγκληματίες Παύλος Γλύξμπουργκ, Φρειδερική Γλύξμπουργκ, Αλέξ. Παπάγος, Θρασ. Τσακαλώτος, Θωμάς Πενζόπουλος, Θεμ. Σοφούλης, Κων. Τσαλδάρης, Κων. Ρέντης, Σπύρος Μαρκεζίνης, Σοφ. Βενιζέλος, Παν. Κανελλόπουλος, Ναπ. Ζέρβας, Στυλιανός Γονατάς, Γεώργιος Παπανδρέου, Θεόδ. Τουρκοβασίλης, Αλέξ. Διομήδης…..» Άρθρο 2. Η αμνηστία δεν ισχύει για πρόσωπα που συνεχίζουν την αντιλαϊκή εγκληματική δράση τους»
14 Απριλίου 1949
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Μήτσος Παρτσαλίδης
Τα μέλη Ιωαννίδης, Ρούσσος, Βλαντάς, Μπαρτζιώτας, Στρίγγος, Καραγεώργης, Παπαδημήτρης, Σαββίδης, Πορφυρογένης, Αβδελίνης, Κόκκαλης, Τσαπακίδης, Μιτρόφσκν, Γκρόζος.
Είχε δίκαιο ο Λεων. Κύρκος που προς το τέλος της ζωής του σε συνέντευξη στην τηλεόραση είπε ότι «ευτυχώς που δεν επικράτησαν αυτοί γιατί θα είχαμε τραγικά γεγονότα».
Η δημιουργία της προσωρινής Δημοκρατικής κυβέρνησης οδηγεί την κυβέρνηση Σοφούλη-Τσαλδάρη να θέσει εκτός νόμου στις 8 Ιανουαρίου 1948 το ΚΚΕ το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.).
Το 1948 ο Στάλιν θέλοντας να σταματήσει για δικούς του λόγους το ένοπλο κομμουνιστικό κίνημα στην Ελλάδα μεταχειρίσθηκε την λέξη «ΣΒΑΡΝΟΥΤ» που σημαίνει να τυλιχθεί πίσω το χαλί, δηλαδή αναδίπλωση. Κάτι παραπάνω ήξερε αυτός που δεν το ήξερε στην Ελλάδα η εξουσία των ΚΚΕ-ΕΑΜ.
Στις 1 Μαΐου 1948 δολοφονείται στην Αθήνα ο Υπουργός Δικαιοσύνης Χρήστος Λαδάς.
20 Αυγούστου 1948 ο Ζαχαριάδης καθαιρεί τον Μάρκο Βαφειάδη, λόγω διαφωνίας του, από Αρχιστράτηγο του «Δημοκρατικού Στρατού» και πρωθυπουργό και διορίζει τον Γιώργο Βοντίσιο (Γούσια) ενώ στην ουσία είναι ο ίδιος Αρχιστράτηγος.
19 Ιανουαρίου 1949 Πρωθυπουργός αναλαμβάνει και πάλι ο Σοφούλης κατόπιν επιθυμίας του Τσαλδάρη ο οποίος αν και είχε την πλειοψηφία στην βουλή με 163 Βουλευτάς. Ορίζεται Αρχιστράτηγος του Εθνικού Στρατού ο Αλέξανδρος Παπάγος στον οποίο χορηγούνται έκτακτες αρμοδιότητες και εξουσίες. Αρχίζει η επιχείρηση εκκαθαρίσεως από Νότο (Πελοπόννησος) προς Βορρά.
Καθόλο το διάστημα του εμφυλίου Πολέμου από τις 31 Μαρτίου 1946 μέχρι την λήξη του 30 Αυγούστου 1949 οι αντάρτες έδωσαν πολλές και σκληρές μάχες με τον Εθνικό Στρατό προσπαθώντας να καταλάβουν μια πόλη ή κωμόπολη την οποία προόριζαν να την κάνουν πρωτεύουσα πιστεύοντας ότι έτσι θα αναγνωρίζονταν η κυβέρνηση των από άλλα Έθνη.
Είναι γνωστές οι επιθέσεις των στο Μέτσοβο, στα Γρεβενά, στην Καρδίτσα, στο Καρπενήσι, στην Νάουσα, στην Φλώρινα, ιδιαίτερα στην Κόνιτσα ακόμα δε και στην Θεσσαλονίκη την οποία όμως βομβάρδισαν με πυροβόλο.
Με την γενική εκκαθάριση που αρχίζει ο Εθνικός Στρατός από Νότο προς Βορρά αρχές του 1949 φθάνουμε στο ΒΙΤΣΙ και στον ΓΡΑΜΜΟ με την οριστική συντριβή του «Δημοκρατικού Στρατού» και την λήξη του εμφυλίου πολέμου που πολλά δεινά επέφερε στην χώρα μας χειρότερο των οποίων ήτο το «ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ» ή Παιδοφύλαγμα όπως το ονομάσανε για λόγους σκοπιμότητας οι αρμόδιοι του ένοπλου κομμουνιστικού κινήματος.
➤ Τι απέγιναν όμως οι περισσότεροι πρωταγωνιστές του εμφυλίου πολέμου από την πλευρά του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ;
Ο Γιώργος Σιάντος ηγέτης του ΚΚΕ στην κατοχή και στα Δεκεμβριανά καταδικάστηκε μέσα στον τάφο του ως «χαφιές και ξένος πράκτορας». Ο Άρης Βελουχιώτης αποκηρύχθηκε ζωντανός και εξοντώθηκε από το ίδιο κόμμα. Ο Νίκος Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε και πέθανε (αυτοκτόνησε) εξόριστος στο Βερίγγειο Πορθμό στην Σιβηρία σε ηλικία 70 ετών. Ο Γιάννης Ιωαννίδης οργανωτικός Γραμματέας καθαιρέθηκε και στάλθηκε γέροντας σε εργοστάσιο για μεταμέλεια. Ο δεύτερος Πρωθυπουργός Μήτσος Παρτσαλίδης καθαιρέθηκε και στιγματίζεται από το ΚΚΕ. Ο Στρατηγός Γούσιας και ο υπουργός του ΚΚΕ Βλαντάς καθαιρέθησαν και έζησαν 15 χρόνια εξόριστοι στα Καρπάθια. Ο Καραγιώργης αντιστράτηγος και διευθυντής του Ριζοσπάστη εξοντώθηκε. Ο ΓΓ/ΕΑΜ Θανάσης Χατζής καθαιρέθηκε. Ο εγκέφαλος του ΕΛΑΣ Τχης Θόδωρος Μακρίδης (έκτορας) εγκαταλήφθηκε στην εξορία και την ταπείνωση.
Ο μόνος που γλύτωσε παρά την καθαίρεση του και την εξορία του επί 30 χρόνια στα Ουράλια ήταν ο Μάρκος Βαφειάδης ο οποίος στις 25 Μαρτίου 1983 με τον Ν.1285/82 περί επαναπατρισμού των πολιτικών προσφύγων επέστρεψε στην Ελλάδα αλλά αρνήθηκε την ένταξη του στο Κ.Κ. εσωτερικού που τον είχε αποκαταστήσει από το 1969. Το 1989 προσχωρεί στο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και εκλέγεται βουλευτής επικρατείας το 1989 και 1990. Πεθαίνει στις 22 Φεβρουαρίου 1992.
Ιστορική θα μείνει η στιγμή της συναντήσεως και χειραψίας των δυο πρωταγωνιστών του εμφυλίου Στρατηγού Τσακαλώτου και Μάρκου Βαφειάδη στις 23 Μαΐου 1984 μπροστά στον φακό της RAI 1 και η δήλωση τους ότι πρέπει να υλοποιηθεί αυτό που λένε Καραμανλής και Παπανδρέου για Εθνική συμφιλίωση και ενότητα. Και είχαν δίκαιο νομίζω άσχετα αν ορισμένοι συνάδελφοι και συμπολεμιστές του Τσακαλώτου δεν είδαν με καλό μάτι αυτή την συνάντηση και δήλωση τους. Υπενθυμίζεται ότι ο Μάρκος κατά την διάρκεια του εμφυλίου είχε επικηρύξει τον Τσακαλώτο λέγοντας ότι όποιος τον σκοτώσει θα ονομαστεί ήρωας του έθνους. Ο Τσακαλώτος όμως την γλύτωσε φτηνά όταν το αεροπλάνο που τον μετέφερε ανατινάχθηκε στο αεροδρόμιο της Φλώρινας χωρίς να πάθει τίποτα και να συνεχίσει το έργο του ως Δκτής του Α΄ Σώματος Στρατού.
Για το τι έφταιξε ποιος ευθύνεται, ποιος τον προκάλεσε, αν μπορούσε ο Δημοκρατικός Στρατός να νικήσει ή ήταν καταδικασμένη η προσπάθεια του, τι ρόλο έπαιξαν οι Άγγλοι κατόπιν οι Αμερικάνοι και οι Σοβιετικοί, είναι ερωτήματα και δίδονται διάφορες εξηγήσεις από πολλούς ανάλογα σε ποιο στρατόπεδο ανήκαν. Ένας εμφύλιος πόλεμος είναι πάντα επιζήμιος. Νικητές και νικημένοι είναι πάντα χαμένοι και οι δύο. Ενωμένοι ως λαός οι Έλληνες πάντοτε μεγαλοργούμε. Ο εμφύλιος ας μείνει στην σκέψη μας ως παράδειγμα προς αποφυγή.
Πηγές:
Εθνικό Ίδρυμα Αμύνης : Δημοκρατία και Ολοκληρωτισμός
Σολ. Γρηγοριάδης: Δεκέμβριος – Εμφύλιος 1944-1949
Δημ. Σταμάτη: Αγώνες και θυσίες των Ελλήνων
ΓΕΣ: Οι μάχες του Βιτσίου και Γράμμου 1949
Ν. Μέρτζος: Σβαρνούτ
*ΓΕΩΡΓΙΟΣ Θ. ΒΑΡΔΑΚΑΣ
