Το τελευταίο δεκαήμερο συνέβησαν δύο ξεχωριστά γεγονότα μείζονος γεωπολιτικής σημασίας.
Πρώτα, υπογράφηκε η ανανέωση και, τρόπον τινά, εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας (Protocol on mutual defence cooperation agreement) ενώ, ελάχιστο χρόνο μετά, κατόπιν της ανακοίνωσης του Αμερικανού Προέδρου, Donald Trump, περί απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία, επιχειρήθηκε η εισβολή του τουρκικού στρατού στη χώρα αυτή. Τα δυο αυτά γεγονότα μπορεί να μη σχετίζονται φαινομενικά αλλά, υπό μια γενικότερη στρατηγική εκτίμηση, θα πρέπει να ερμηνευτούν συνδυαστικά, ως ‘‘κρίκοι’’ σε μια ευρύτερη αλυσιδωτή αλληλουχία γεωπολιτικών συμβάντων.
Οι Τούρκοι, βέβαια, για να δικαιολογήσουν την εισβολή τους σε συριακά εδάφη επικαλούνται το άρθρο 51 του Καταστατικού του ΟΗΕ και, παράλληλα, αποπειρώνται να προσδώσουν και ‘‘επιφανειακό ανθρωπιστικό μανδύα’’ στο εγχείρημα τους, ισχυριζόμενοι ότι ο στόχος της στρατιωτικής πρωτοβουλίας τους είναι η επανεγκατάσταση μέχρι και 1 εκατομμυρίου Σύριων προσφύγων στη Βόρεια Συρία. Η πραγματικότητα μάλλον όμως είναι ότι επιχειρούν επίθεση κατά των συριακών πολεμικών δυνάμεων (Syrian Democratic Forces – SDF) που ‘‘κουρδοκρατούνται’’. Και αυτό καθότι στις SDF είναι ενσωματωμένες οι δυνάμεις YPG (στα κουρδικά ‘‘Μονάδες Προστασίας του Λαού’’), τις οποίες οι Τούρκοι θεωρούν ως ‘‘τρομοκρατικές’’, διότι συνιστούν, κατ’ αυτούς, βασικό πυρήνα του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος, του πασίγνωστου ΡΚΚ (Πε Κα Κα).
Με την εισβολή, λοιπόν, του τουρκικού στρατού στη Συρία, ο Erdogan μοιάζει να θέτει σε εφαρμογή το περίφημο, μιλιταριστικής φύσεως, δόγμα της εξωτερικής του πολιτικής των 2,5 πολέμων, σύμφωνα με το οποίο η σύγχρονη Τουρκία πρέπει να είναι ικανή και έτοιμη ταυτόχρονα να διεξάγει και να αντέξει δύο πολέμους όσον αφορά το εξωτερικό της μέτωπο, δηλαδή αυτούς με την Ελλάδα και τη Συρία, αλλά και έναν άλλον, ‘‘μισό’’, με τους Κούρδους, νοούμενους ως ενδοχώριους ανατροπείς της εσωτερικής τουρκικής κυριαρχίας και σταθερότητας.
Χρησιμοποιώντας το παραπάνω πρόσχημα και επιτιθέμενοι στους Κούρδους της Β. Συρίας, οι Τούρκοι ουσιαστικά σκοπεύουν στην κατάληψη και ex nunc κατοχή (occupation) μιας ζώνης που μπορεί να εκτείνεται μέχρι και σε 480 χλμ κατά μήκος και 30-40 χλμ κατά πλάτος της Β. Σύριας, ώστε αφενός να γίνουν έτσι επικυρίαρχοι ενός νευραλγικού και ζωτικού γεωγραφικού χώρου της γειτονικής τους χώρας και αφετέρου να αδράξουν την ‘‘ευκαιρία’’ για ‘‘μερική εθνοκάθαρση’’ του Κουρδικού λαού. Παράλληλα, ο Erdogan προειδοποιεί (και θα προειδοποιεί συνεχώς) τους Ευρωπαίους, ζητώντας απ’ αυτούς και άλλα χρηματικά κεφάλαια, ότι αν δεν εγκατασταθεί μεγάλο κομμάτι της Συριακής Προσφυγιάς στην υπό επίθεση περιοχή, θα ‘‘ανοίξει τις πύλες’’ και θα ‘‘πλημμυρίσει’’ με πρόσφυγες όλη την Ευρώπη.
Μ’ αυτήν την επίθεση τους οι Τούρκοι μοιάζουν να απομακρύνονται, προσώρας και περιστασιακά ίσως, από τη ‘‘λεπτή’’ και, από άποψη στρατηγικής, εξαιρετικά ευφυή προσέγγιση Davutoglu ‘‘περί μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες’’ τους, αλλά φαίνεται ότι, στον παρόντα χρόνο, στο μυαλό του Erdogan προέχει, προκειμένου ίσως και για να αναχαιτισθεί ο ενδοχώριος δημοσκοπικός του ‘‘κατήφορος’’, η ταχεία εκμετάλλευση της (ελέω Trump) ‘‘ευκαιρίας’’ να αποτελέσει η Τουρκία τον επικυρίαρχο περιφερειακό παίκτη στην ιδιαίτερα κρίσιμη και γεωπολιτικά ευαίσθητη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου και Μέσης Ανατολής.
Παραταύτα, η ‘‘κίνηση’’ αυτή της Τουρκίας ενέχει ένα τεράστιο, κι ακόμα ανυπολόγιστο, ρίσκο σοβαρών γεωπολιτικών επιπλοκών. Πρώτον, η αναγέννηση του Ισλαμικού Κράτους (IS), με τους Κούρδους που με την οικονομική και σε πολεμικό υλικό στήριξη των Αμερικάνων είχαν σχεδόν εξαλείψει την απειλή του (του IS δηλαδή) και κρατούσαν φυλακισμένους 12.000 τζιχαντιστές, να πολεμούν πια τους Τούρκους και ίσως να ‘‘εξολοθρεύονται’’ απ’ αυτούς, θα θεωρείται πλέον ante portas. Δεύτερον, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, στην εισβαλλόμενη περιοχή ζουν 758.000 άνθρωποι, είναι πλέον ξεκάθαρα ορατός ο μαζικός εκτοπισμός του εκεί πληθυσμού, γεγονός που θα φέρει νέα ‘‘κύματα’’ Προσφυγιάς. Αυτές οι δύο άνω ‘‘ρισκογόνοι’’ παράμετροι είναι πρακτικά ασύμμετρες μεταβλητές κατά τη θεωρία Παιγνίων (asymmetric variables and the game theory), οι οποίες αυξάνουν την πολιτικο-στρατιωτική αποσταθεροποίηση της περιοχής.
Πρόκειται για μια αποσταθεροποίηση που μπορεί να εξελιχθεί ακόμη πιο απρόβλεπτη από την πυροδότηση εξελίξεων στο επίπεδο της ενδοισλαμικής πάλης. Το ‘‘σιιτικό κομμάτι’’ του Ισλάμ βρίσκεται ήδη σε στάση αναμονής. Οι Ιρανικές δυνάμεις, η Λιβανέζικη οργάνωση ‘‘Hezbollah’’ και οι σιιτικές πολιτοφυλακές από το Ιράκ, που βοήθησαν τα μάλα στη μάχη κατά του ‘‘Ισλαμικού Κράτους’’ και τώρα βλέπουν ότι αυτό ενδέχεται να αναζωπυρωθεί, κανείς δεν ξέρει αν θα μείνουν απαθείς στη ‘‘σουνιτική αιματοχυσία’’, δηλαδή στον πόλεμο των σουνιτών στο θρήσκευμα Τούρκων κατά των κατά βάση σουνιτών Κούρδων (σημ. οι Κούρδοι είναι σε ένα ποσοστό 75% σουνίτες).
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία, προσπαθώντας ευνοήτως να αποκομίσει οφέλη από την όλη κατάσταση, ίσως την περιπλέξει ακόμα περισσότερο. Η Ρωσία αναμένεται να προσπαθήσει να καλύψει το ‘‘φυσικό κενό’’ που φαίνεται να αφήνουν οι Αμερικάνοι στην περιοχή, αφενός μεν προσεγγίζοντας ακόμη περισσότερο τη ‘‘φιλορωσική’’ κυβέρνηση του Bashar al Assad και αφετέρου διαδραματίζοντας φυσικά δυναμικό ρόλο στη λεκάνη της Λεβαντίνης δια της ακόμα μεγαλύτερης ενίσχυσης της ήδη ισχυρής ναυτικής βάσης της στη συριακή πόλη Tartus (που απέχει ένα τέταρτο με το αεροπλάνο από την Κύπρο).
Φρονώ, ωστόσο, ότι το ‘‘κλειδί’’ στη γεωπολιτική ερμηνεία των πρόσφατων γεγονότων δεν είναι κανένα άλλο, παρά οι ΗΠΑ. Οι Αμερικάνοι μοιάζει(;) (στο παρόν σημείο) να μην μπορούν να χειριστούν τον διπολικό γεωπολιτικό γρίφο που έχει να κάνει αφενός με τη διατήρηση της κομβικής, ωστόσο προβληματικής, φιλίας τους με την Τουρκία και αφετέρου με την ανάμιξή τους, ανακεκηρυγμένη μάλιστα από τους ίδιους ως ‘‘ιερή αποστολή’’ τους στην Μέση Ανατολή, με σκοπό την καταπολέμηση των συνιστωσών του ριζοσπαστικού Ισλάμ [Islamic State (IS) και Al-Nusra Front (JN)]. Μοιάζει(;) να μην καταφέρνουν, τελικά, τον τρίπτυχο στόχο της παρουσίας τους στη Συρία που είναι η τελική επικράτηση κατά του ακραίου Ισλάμ, η απόσυρση των Ιρανών και των συμμάχων τους από τη χώρα αυτή και η επαναφορά της πολιτικής ομαλότητας στην περιοχή.
Και a fortiori τονίζεται ήδη στις ΗΠΑ από Γερουσιαστές (‘‘μπροστάρης’’ και κορυφαίος στην κριτική ο Ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Lindsey Graham) μέχρι και ισχυρούς παράγοντες του lobbying και αναλυτές των βασικότερων think tanks ότι η απόσυρση της αμερικάνικης παρουσίας, ως ‘‘εγγυητικής σταθεράς’’ στην περιοχή, εκπέμπει το μήνυμα όχι μόνο στους (μέχρι πρότινος) ‘‘συμμάχους’’ Κούρδους αλλά και πανταχόθι επί Γης ότι η Αμερική, στο πλαίσιο ενός ωμού και ‘‘ανήθικου’’ τακτικισμού, εγκαταλείπει και αφήνει εκτεθειμένους τους στρατηγικούς της εταίρους.
Ωστόσο, η Γεωστρατηγική δεν έχει να κάνει μόνο με το ‘‘φαίνεσθαι’’ ή με το ‘‘επιτελικά βραχυπρόθεσμο’’. Η στρατηγική των Αμερικάνων, κατά την άποψη μου, δεν είναι δυνατόν να εξαντλείται στη ρητορική προπέτεια ή ‘‘πολιτική επιπολαιότητα’’ του ‘‘κυκλοθυμικού’’ Προέδρου τους.
Αυτό που δεν πρέπει να λησμονείται, κατά την ερμηνεία της τρέχουσας συγκυρίας, είναι ότι η Τουρκία αποτελεί έναν σημαντικό οικονομικό παράγοντα της περιοχής και ότι είναι η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη του ΝΑΤΟ. Μια σκέψη, λοιπόν, είναι ότι οι Αμερικάνοι ‘‘αφήνοντας’’ τον Erdogan, στην ουσία ‘‘προσκαλώντας’’ τον με την απόσυρση τους, να εισβάλει στη Συρία, από τη μια και του προσφέρουν τη δυνατότητα να ‘‘εκφράσει’’ στην πράξη τις μεγαλοϊδεατικές φαντασιώσεις του, αλλά και τον μετατρέπουν προς όφελος τους, από την άλλη, σε ‘‘γενικό Τοποτηρητή της Μέσης Ανατολής’’. Παράλληλα, με τον τρόπο αυτό, με τους Τούρκους πλέον μέσα στη Συρία πια, οι Αμερικάνοι θα έχουν έναν ‘‘μπροστινό’’ που θα προσπαθήσει να φέρει σε πέρας τη δημιουργία του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου Κατάρ – Τουρκίας (ο οποίος θα διαπερνά - την ελεγχόμενη από την Τουρκία - Συρία), μια και η σουνιτική Τουρκία μπορεί να τα βρει με το κατά 90% σουνιτικό Κατάρ και, αντιστρόφως, θα επιχειρήσει την αποτροπή δημιουργίας του αγωγού Ιράν-Ιράκ-Συρίας, που υποστηρίζεται σφόδρα από το σιιτικό Ιράν και τη Ρωσία.
Από την άλλη πλευρά, με την αναβάθμιση της αμυντικής (στρατιωτικής) ελληνοαμερικανικής συνεργασίας και την επιτάχυνση της σύσφιγξης των ελληνικών σχέσεων, στο πλαίσιο τριμερών συνεργασιών με τους λοιπούς γεωπολιτικούς παίκτες της περιοχής (Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ και Ελλάδα – Κύπρος - Αίγυπτος), οι Αμερικάνοι ίσως να θέλουν, παράλληλα και σε συστοιχία με όλα τα παραπάνω, να ‘‘εμφανίσουν’’ και ‘‘καθιερώσουν’’ διεθνώς την Ελλάδα όχι μόνο ως το γεωφυσικό ανάχωμα του Δυτικού Κόσμου απέναντι στον Ισλαμικό επεκτατισμό ή, έστω, στον αναβρασμό της Μέσης Ανατολής, αλλά και ως το χωροθετικά πρώτο πολιτιστικό και οικονομικό προπύργιο της Δύσης.
Τι τελικά κρύβεται, επομένως, πίσω από τη φαινομενικά άγαρμπη πρωτοβουλία του Trump και τη φουριόζα εισβολή της Τουρκίας στη Συρία; Να είναι, άραγε, μια καλοσχεδιασμένη στρατηγική κοσμοαντίληψη των ΗΠΑ περί επιβολής της Τουρκίας ως ‘‘γενικού Τοποτηρητή’’ της περιοχής, παράλληλα δε της Ελλάδας ως ‘‘Προπύργιου’’ της Δύσης; Ή, λέτε, τα γεγονότα απλά να μας γυρίζουν στο ‘‘προφητικό’’, και θρυλικό πλέον από τη δεκαετία του 1990, πόνημα του Samuel Huntington περί της επιγενόμενης ‘‘σύγκρουσης πολιτισμών’’ (The clash of civilizations and the remaking of world order - Η σύγκρουση των πολιτισμών και η επανοικοδόμηση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων); Τι είναι, τελικά, αυτά που ζούμε; Κάτι από τα δύο ανωτέρω ‘‘σενάρια’’ ή κάτι άλλο; Οι εξελίξεις, ούτως ή άλλως, ‘‘τρέχουν’’ ιλιγγιωδώς και θα μας αποκαλύψουν πολλά… Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι η λέξη ‘‘πλήξη’’ είναι (και μάλλον θα παραμείνει) άγνωστη στη δική γεωγραφική γειτονιά…
Κατερίνη, 11/10/2019.
*ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Έναυσμα σκέψεων που ‘‘γέννησαν’’ το παρόν άρθρο ήταν:
Brookings Institute, Turkey’s strategic vision and Syria
https://www.brookings.edu/articles/turkeys-strategic-vision-and-syria/
Stratfor geopolitical intelligence platform, Assessment Syria: The U.S. will step aside for Turkey’s Push against the SDF
https://worldview.stratfor.com/article/syria-us-will-step-aside-turkeys-push-against-sdf-kurdish-militias-ypg-pkk
Center for Strategic and International Studies: The implications of a Turkish Intervention in Northeastern Syria
https://www.csis.org/analysis/implications-turkish-intervention-northeastern-syria
Der Spiegel: Erdogan’s gefaehrliches Spiel
https://www.spiegel.de/politik/ausland/syrien-recep-tayyip-erdogan-will-in-den-krieg-gegen-die-kurden-ziehen-a-1290532.html
Sueddeutsche Zeitung: Der Chaos – President
https://www.sueddeutsche.de/politik/trump-syrien-tuerkei-1.4631565
