Η έκταση και ένταση των εξισλαμισμών στις ελληνικές ηπειρωτικές χώρες και στις βαλκανικές το 18ο αιώνα...
στάθηκαν ως αιτία στον Κοσμά τον Αιτωλό να κάνει τις αλλεπάλληλες περιοδείες του στην ύπαιθρο της Μακεδονίας και της Ηπείρου (θα επανέλθουμε λίγο παρακάτω).
Και ο Νικόδημος Αγιορείτης προσπάθησε με παραδείγματα να δίνει υπομονή και εγκαρδίωση στους χριστιανούς: «Μη σας φοβίσουν, αδελφοί, τα άγρια πρόσωπα των τυράννων, ούτε το πλήθος αυτών, ούτε οι φωνές τους, ούτε οι φοβέρες τους. Μη σας φοβίσουν οι πληγές, οι σπαθιές, οι αλυσίδες, οι φυλακές» (βλ. Νικ. Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, ή μαρτυρία των νεοφανών μαρτύρων των μετά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς και τόπους μαρτυρησάντων, σ. 20).
Εκείνος που πρόσφερε πολλά για το σταμάτημα του εξισλαμισμού στις ΒΔ ελληνικές και ακριτικές περιοχές είναι ο άγνωστος στους περισσότερους Νεκτάριος Τέρπος, μοναχός από τη Μοσχόπολη της Ηπείρου. Τον γνωρίζουμε χάρη στον Γ. Βαλέτα, ο οποίος τον ανέσυρε από την αφάνεια (βλ. Γ. Βαλέτας, Ο αρματωμένος λόγος, οι αντιστασιακές διδαχές του Νεκταρίου Τέρπου βγαλμένες στα 1730, Αθήνα 1971). Τα κηρύγματά του σχετικά με τους εξισλαμισμούς ζωντανεύουν το δράμα των ταλαιπωρημένων χριστιανών. Μόνασε στο μοναστήρι της Αρδενίτσας, στον κάμπο της Μουζακιάς, όπου έγινε ηγούμενος και έκανε περιοδείες για εμψύχωση των δοκιμαζόμενων χριστιανών φτάνοντας στην Άρτα, στα Τρίκαλα, στο Μπεράτι, αλλά καταδιώχθηκε και αναγκάστηκε να φύγει στην Ιταλία.
Εκεί, πιο συγκεκριμένα στη Βενετία, το 1732 τυπώθηκε το βιβλίο του «Η Πίστις» (με έξοδα του εμπόρου Χατζή Μιχάλη Γκούστα από τη Μοσχόπολη, συμπατριώτη του δηλαδή), το οποίο αφορίστηκε από το Πατριαρχείο και παραμένει άγνωστο για ποιο λόγο. Ήταν γραμμένο σε μια ζωντανή γλώσσα και βρήκε ανταπόκριση στις ψυχές των Ελλήνων και γι’ αυτό τυπώθηκαν χιλιάδες αντίτυπα σε πολλές εκδόσεις του από το 1732 έως το 1734, δηλαδή κατά την αιχμή των εξωμοσιών. Το πιο αξιόλογο μέρος του βιβλίου με τίτλο «Νουθεσία εις κάθε απλόν άνθρωπον και χωρικόν» αναφέρεται στο καυτό θέμα του καιρού του: «…κάλλιον…να μην ακούω τέτοιες απιστίες και παρανομίες, να γένουνται οι υιοί του Θεού τέκνα του διαβόλου, οι πεφωτισμένοι να γένουνται σκοτεινιασμένοι, εκείνοι που επλύθηκαν με το άγιον βάπτισμα σουνετεύθηκαν…οι άξιοι έγιναν ανάξιοι. Οι τιμημένοι έγιναν άτιμοι…» (βλ. Βαλέτας, ό.π. σ. 52)
Ο Τέρπος επιδίωκε να δημιουργήσει κλίμα αγάπης μεταξύ των χριστιανών και να ενώσει άρχοντες και αρχόμενους στις κοινότητες. Δεν δεχόταν και τον κρυπτοχριστιανισμό: «Και μην πλανεθείς, καλέ μου άνθρωπε, και μου λέγεις: ‘τον πατέρα μου τον εξέχωσα και τον έφερα εις την εκκλησίαν την νύκτα’. Δεν σου αξίζει! Πλανάσαι! …θέλεις να είσαι άγιος και ευλογημένος: όλα σου τα καμώματα της χριστιανοσύνης φανερά εις το φως να είναι, να σε βλέπουν όλοι…Και αν εγελάσθης και έγινες Τούρκος…γύρισε, ο αφέντης μας Χριστός σε θέλει και συγχωρά…κι αν σε βάλουν εις φυλακήν ή εις σίδηρα και εις το τρομπούκι, υπόφερε χαρούμενος…» (ό.π. σ. 56).
Ευρισκόμενος μακριά από την πατρίδα του, προσπάθησε να ανακόψει το ρεύμα της αλλαξοπιστίας και το πέτυχε στερεώνοντας πολλούς χριστιανούς, αλλά δυστυχώς οι εξωμοσίες δεν έπαυαν, αφού δεν έληγαν και οι δοκιμασίες της δύσκολης ζωής τους και οι συνθήκες δεν άλλαζαν προς το καλύτερο. Και όπως ήδη έχουμε αναφέρει: «Οι καταπιέσεις των διοικητών της Άρτας και των Ιωαννίνων πάνω στον πληθυσμό, καθώς και οι εκβιασμοί των Αλβανών από δεκαετίας και εδώ οδήγησαν τον τόπο στην έσχατη αθλιότητα….Πολλοί πτωχοί κάτοικοι, κατεστραμμένοι από τους βαρείς φόρους, τα τεράστια και άδικα έξοδα που επιβάλλουν στην κοινότητα…πήραν τον απαίσιο δρόμο της αποστασίας» (από την έκθεση του Γάλλου προξένου της Άρτας, γραμμένη στις 20 Μαΐου 1761. Βλ. Μάξιμου-Βόρειου, ό.π. σ. 56).
(συνεχίζεται)
* Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
** Το πρώτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/blog-post_787.html
*** Το δεύτερο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/2_17.html
**** Το τρίτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/3.html
**** Το τέταρτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/4.html
***** Το πέμπτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/5.html
