Παράγοντες φθοράς του ελληνικού στοιχείου επί τουρκικής κυριαρχίας (Εξισλαμισμοί) (3ο μέρος)

γράφει ο Παναγιώτης Αλεκάκης *

Οι εξωμοσίες στη Μικρά Ασία έλαβαν ευρύτατη έκταση, ιδίως τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής σκλαβιάς. Μέλη οικογενειών, που ανήκαν στην αριστοκρατία της γης ή στην ηγέτιδα τάξη, αναγκάζονταν συχνά να δεχθούν τη θρησκεία του κατακτητή, προκειμένου να διατηρήσουν την επιρροή που ασκούσαν ή την έγγειο κτήση τους.

Δειγματικά αναφέρουμε ότι στον οίκο των Παλαιολόγων ανήκαν διαπρεπείς άνδρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την Άλωση: ο Hass Mourad πασάς, μπεϋλέρμπεης της Ρουμελίας, ήταν στενός συνεργάτης του Μωάμεθ Β΄, ο αδελφός του Mesih – Ahmet πασάς έφθασε στα ύπατα αξιώματα γενόμενος μέγας βεζύρης το 1499/1500 (βλ. Fr. Babinger, Documenta islamica inedita, 1952, σ. 197 κ.ε.). Ο μέγας βεζύρης Mahmoud πασάς, μεταξύ των πολιτικών ανδρών της βασιλείας του Μωάμεθ του κατακτητή, συνδεόταν με τον αυτοκρατορικό οίκο των Αγγέλων. Από τους 40 μεγάλους βεζύρες μετά την Άλωση μόνον οι 12 ήταν τουρκικής καταγωγής.

Ας σημειωθεί ότι η ίδια η Εκκλησία κατέταξε μεταξύ των νεομαρτύρων της ευσεβείς άνδρες, οι οποίοι εξαναγκάσθηκαν να ασπασθούν τον Ισλαμισμό (βλ. F.W. Has-luck, Christianity and Islam under the Sultans, τ. Β΄, Οξφόρδη 1929, σ. 452 κ.ε.). Χαρακτηριστική είναι η αποστασία του μητροπολίτη Ρόδου Μελέτιου, ο οποίος «ετούρκεψε» και με το όνομα Ασλάνης κατέλαβε υψηλή θέση. Εκτελέσθηκε το 1661.

Ομαδικοί εξισλαμισμοί έγιναν τα πρώτα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας. Ο πατριάρχης Γεννάδιος ο Σχολάριος με πολύ μεγάλη οδύνη αναφέρει «τους αφισταμένους οσημέραι της πίστεως πανταχού» (βλ. Αδ. Διαμαντόπουλος, Ελληνικά τ. 9, 1936, σ. 304). Χριστιανοί κάτοικοι της χερσονήσου του Αίμου με τη βία ή οικειοθελώς προσέρχονταν στον Ισλαμισμό. Το 1582, επί της ευκαιρίας του εορτασμού για την περιτομή του διαδόχου του θρόνου Μωάμεθ, μεγάλος αριθμός χριστιανών, Ελλήνων, Αλβανών και Σλάβων, ασπάσθηκαν τον Ισλαμισμό (βλ. G. Finlay, History of Greece, έκδ. Tozer, τ. Ε΄, σ. 119).

Ομαδικές εξισλαμίσεις σημειώθηκαν και σε μεταγενέστερα χρόνια. Είναι γνωστή η αποστασία των κατοίκων των 36 χωριών της περιφέρειας Καραμουρατάδων στη Βόρεια Ήπειρο το Πάσχα του 1760 (βλ. Pouqueville, Voyage dans la Grece, τ. Α΄, 1820, σ. 206). Επιπλέον, τα τουρκικά αρχεία της Μακεδονίας μνημονεύουν περιπτώσεις εξισλαμισμών. Ίσως οφείλονταν αυτοί οι όψιμοι εξισλαμισμοί στις δυσμενείς συνθήκες που δημιουργήθηκαν στη Βαλκανική από τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 18ου αιώνα.

Η ακατάπαυστη κατά ομάδες ή κατ’ άτομα διαρροή των κατοίκων χωρών της Βαλκανικής προς τις τάξεις του Ισλάμ εκτουρκίζει σταδιακά ολόκληρες περιοχές. Τώρα ίσως είναι πιο αραιοί οι ομαδικοί εξισλαμισμοί σε σχέση με αυτούς των πρώτων αιώνων της τουρκοκρατίας.

(συνεχίζεται)

* Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
** Το πρώτο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/blog-post_787.html

*** Το δεύτερο μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/01/2_17.html