του Σωτηρίου Δ. Μασταγκά
Ο Πολιτιστικός Όμιλος Λιτοχώρου έχει θέσει ως έναν από τους πρωταρχικούς του στόχους την ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του τόπου, δηλαδή του πολιτισμού, που είναι πλουσιότατος και περιλαμβάνει την παράδοση, την ιστορία, τη λαογραφία, τα γράμματα κ.ά.
Την Παρασκευή 15 Ιουλίου 2016, στις 9:00 το βράδυ, πραγματοποιήθηκε στον προαύλιο χώρο του Α’ Δημοτικού Σχολείου Λιτοχώρου η παρουσίαση του βιβλίου που εξέδωσε ο Πολιτιστικός Όμιλος με τίτλο «Παραδοσιακή Λιτοχωρίτικη Φορεσιά. Σελίδες Λαογραφίας». Αισθανόμαστε, επομένως, ιδιαιτέρως δικαιωμένοι εξαιτίας της έκδοσης αυτής, καθόσον προσθέτει έναν ακόμη συνδετικό κρίκο στην αλυσίδα του πολιτισμού και της ιστορίας της κωμόπολης, φανερώνοντας ταυτοχρόνως την ακράδαντη πίστη μας στην αξία της παράδοσης, ως προσδιοριστικού παράγοντα για μια επιτυχή χάραξη του μέλλοντος.
Κάθε βιβλίο με λαογραφικό υλικό έχει τη δική του οργάνωση, αντανακλώντας τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα των ερευνητών, αλλά και τον χαρακτήρα της κάθε περιοχής. Το ίδιο ισχύει και για το παρόν βιβλίο. Προηγείται ο χαιρετισμός της έκδοσης από τις προέδρους νυν και πρώην, Γραμματή Βουλγαροπούλου και Δέσποινα Καρτσιούνα- Παπαζαχαρία, κατόπιν τα βιογραφικά σημειώματα των συγγραφέων, Νικολάου Κολωνιάρη - Φιλολόγου Καθηγητή και Ελένης Γραμματόση - εκπαιδευτικού Φυσικής Αγωγής και ακολουθεί πλούσια καταγραφή για τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία της παραδοσιακής λιτοχωρίτικης ανδρικής και γυναικείας φορεσιάς, την επεξεργασία και παραγωγή υφασμάτων κλπ.
Εντυπωσιάζουν οι πολλές φωτογραφίες, ασπρόμαυρες και έγχρωμες, 116 στο σύνολο, ώστε το βιβλίο να χαρακτηρίζεται και λεύκωμα. Οι φωτογραφίες φυλακίζουν στην αιωνιότητα την παραδοσιακή λιτοχωρίτικη φορεσιά και στιγμές από τη ζωή του τόπου, οι οποίες αθροιζόμενες αναδεικνύουν μεγάλα κομμάτια της συλλογικής μνήμης. Η ανθρώπινη παρουσία στο λεύκωμα είναι και το ξεχωριστό του στοιχείο.
Μέσα στο πλαίσιο του λαϊκού μας πολιτισμού, η παραδοσιακή φορεσιά γίνεται ένα σύμβολο με αισθητή υπόσταση και με πολύπλευρη λειτουργικότητα, που προσδιορίζει την κοινωνική συμπεριφορά και συνιστά ζωντανή εικόνα της ζωής των Λιτοχωριτών. Να γιατί και στο Λιτόχωρο Ολύμπου, η παραδοσιακή φορεσιά αποτελεί ένα σταθερό λαογραφικό στοιχείο. Οι συγγραφείς της παρούσας μελέτης, Ελένη Γραμματόση και Νίκος Κολωνιάρης, δεν είναι ουτοπιστές να πιστεύουν ότι κάποτε θα επανέλθουμε σε έναν παράδεισο του χτες, ξέρουν όμως καλά πως ούτε βρισκόμαστε σ’ έναν παράδεισο του σήμερα. Το βιβλίο δεν προσπαθεί να εξωραΐσει το παρελθόν, είναι όμως φανερό ότι ο κόσμος των προγόνων μας ήταν πλουσιότερος σε νόημα, ηθικά στεκόταν σε στερεότερο έδαφος.
Αποτελεί χρέος του Πολιτιστικού Ομίλου Λιτοχώρου η διάσωση εκείνων των μορφών του λιτοχωρίτικου παραδοσιακού πολιτισμού, που από τη φύση τους είναι λιγότερο ανθεκτικές στη γοργή επέλαση της σύγχρονης εποχής. Το χρέος αυτό γίνεται επιτακτικό, όταν αναφέρεται και στην παραδοσιακή του φορεσιά ειδικότερα, επειδή, όσο περνούν τα χρόνια, τόσο λιγοστεύουν εκείνοι που θυμούνται ή μπορούν υπεύθυνα να πληροφορήσουν για το σημαντικό αυτό κεφάλαιο της ενδυματολογικής μας κληρονομιάς.
Όλα τα στοιχεία και οι πληροφορίες που συνέλεξαν οι ερευνητές, βασίζονται σε προφορικές μαρτυρίες και σε επιτόπιες έρευνες που έκαναν στα σπίτια του Λιτοχώρου. Ως φόρο τιμής και τεκμήριο, συνάμα, στο τέλος του λευκώματος αναφέρονται τα ονόματα αυτών που έδωσαν την προφορική κατάθεσή τους ή προσέφεραν παλιές φωτογραφίες.
«Αγαπούμε την παράδοση και την αξιοποιούμε με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον», διαβάζουμε στο προλογικό σημείωμα του Πολιτιστικού Ομίλου Λιτοχώρου. Πράγματι, αξίζει για πολλούς λόγους η καταγραφή των λαογραφικών στοιχείων της παραδοσιακής λιτοχωρίτικης φορεσιάς, με κυριότερο αυτόν της διάσωσής τους από το φάντασμα της λησμονιάς.
Στην τροχιά του αστικού μετασχηματισμού που αποτυπώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, το παρελθόν ραγδαία απομακρύνεται. Ευχόμαστε να παρακινηθούν κι άλλοι ερευνητές να καταγράψουν και άλλες πτυχές από τον πλούσιο κόσμο της παράδοσης του Λιτοχώρου. Έναν κόσμο γεμάτο συμβολισμό, μαγεία και δύναμη.
