1. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Το Πρόγραμμα Σπουδών (Π.Σ.) για την εκμάθηση της Αγγλικής στην Α’ και Β’ Δημοτικού στηρίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν τα έτη 2010-2014 στη διάρκεια συγχρηματοδοτούμενου έργου με το ακρώνυμο ΠΕΑΠ (Πρόγραμμα Εκμάθησης Αγγλικής στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία), το οποίο υλοποιήθηκε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών από επιστήμονες και εμπειρογνώμονες στο χώρο της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης για παιδιά μικρής ηλικίας. Το έργο επέτρεψε:
• την πιλοτική εφαρμογή και κατόπιν την αναμόρφωση του Προγράμματος Σπουδών ώστε να έχει την παρούσα μορφή
• την a-posteriori εκπόνηση συνακόλουθων (παραδειγματικών) Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών για την Α’ και τη Β’ τάξη
• την συγγραφή εκπαιδευτικού υλικού (σε ψηφιακή και έντυπη μορφή) που αξιολογήθηκε από εκπαιδευτικούς της τάξης και αναμορφώθηκε μετά την ανατροφοδότηση τους
• την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης Διαδικτυακής Εκπαιδευτικής Πύλης που λειτουργεί για να εξυπηρετεί τους εκπαιδευτικούς Αγγλικής, τους γονείς των μικρών μαθητών και κάθε άλλον ενδιαφερόμενο (http://rcel.enl. uoa.gr/peap).
1.1 Γενικός σκοπός
Το Π.Σ. του ΠΕΑΠ βασίζεται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, το οποίο υιοθετεί τη μαθησιοκεντρική γλωσσοπαιδαγωγική προσέγγιση στη χρήση της ξένης γλώσσας και αξιοποιεί εκπαιδευτικό υλικό ειδικά κατασκευασμένο για τους μικρούς μαθητές που προετοιμάζονται από το ελληνικό σχολείο του σήμερα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του αύριο.
Οι παιδαγωγικές πρακτικές τις οποίες προωθεί το ΠΕΑΠ αποβλέπουν στην ανάπτυξη του σεβασμού για τον εαυτό και τον Άλλο, στην αγάπη για τη μητρική γλώσσα και την ξένη, καθώς επίσης και στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας και εν τέλει στην αφύπνιση της δημιουργικής έκφρασης μέσω της γλώσσας.
Με τις δραστηριότητες του ΠΕΑΠ, τα παιδιά της Α’ και Β’ δημοτικού μπορούν να μετέχουν βιωματικά σε δημιουργικές δραστηριότητες, παιγνιώδεις γλωσσικές ασκήσεις και σε οικείες, διασκεδαστικές περιστάσεις επικοινωνίας, οι οποίες στοχεύουν στον περιορισμό του «εγωκεντρισμού» που χαρακτηρίζει τα παιδιά της πρώιμης σχολικής ηλικίας (λ.χ. όλοι στον κόσμο μιλούν Ελληνικά). Επίσης στοχεύουν στην ανάπτυξη συλλογικής κοινωνικής συνείδησης και στην αφύπνιση της επίγνωσης ότι «ανήκουν» σε έναν κόσμο πολύ ευρύτερο από αυτόν που γνωρίζουν έναν κόσμο όπου ο διαφορετικός γλωσσικός κώδικας είναι απαραίτητο εργαλείο για την κάλυψη κοινωνικών και προσωπικών αναγκών.
Το εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί βάσει θεματικών ενοτήτων που εμπνέονται βασικά από τον άμεσο κοινωνικό περίγυρο των παιδιών (το σπίτι, το σχολείο, μέρη της Ελλάδας), με σκοπό να μάθουν να εκφράζονται μέσω ενός άλλου γλωσσικού κώδικα για τον κόσμο που γνωρίζουν. Για παράδειγμα, συνδέοντας το μάθημα Μελέτη Περιβάλλοντος με το μάθημα της αγγλικής γλώσσας, τα παιδιά ασχολούνται με δραστηριότητες που αναφέρονται σε φυτά και ζώα που έχουν γύρω τους. Σταδιακά, οι δραστηριότητες και οι εργασίες τους εμπνέονται από τον ευρύτερο πολιτισμικό περίγυρο, αλλά πάντα στοχεύουν στην κοινωνικά προσδιορισμένη χρήση της γλώσσας και στη συμμετοχή όλων των μαθητών, λαμβάνοντας υπόψη πως τα παιδιά έχουν το καθένα τους διαφορετικές ανάγκες, τύπους νοημοσύνης, ικανότητες, γνώσεις και αξίες πως τους αρέσουν διαφορετικά πράγματα και πως το καθένα έχει τους δικούς του ρυθμούς και τρόπους αντιμετώπισης των προκλήσεων.
1.2 Φιλοσοφία και ειδικότεροι στόχοι
Το ΠΕΑΠ στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές οι οποίες καθορίζουν τη φύση και το περιεχόμενο του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών και συνακόλουθα των μαθημάτων.
-» Απευθύνεται σε παιδιά με αναδυόμενο σχολικό γραμματισμό στη μητρική γλώσσα και στοχεύει στον κοινωνικό γραμματισμό (τον οποίο τα παιδιά έχουν ήδη αναπτύξει στη μητρική τους γλώσσα) με εργαλείο την ξένη γλώσσα.
-» Επικεντρώνεται στη διαφοροποιημένη μάθηση μέσα από κατάλληλες για την ηλικία δραστηριότητες και όχι στη διδασκαλία μιας συγκεκριμένης ύλης.
-» Στο ΠΕΑΠ η εκμάθηση της Αγγλικής δεν έχει ως τελικό σκοπό την ανάπτυξη της επικοινωνιακής ικανότητας που έχει ο ιδανικός φυσικός ομιλητής της Αγγλικής, αλλά την καλλιέργεια διαπολιτισμικού ήθους επικοινωνίας.
1.2.1 Γενικοί παιδαγωγικοί στόχοι
Ατομική και κοινωνική ανάπτυξη
• Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
• Ανάπτυξη συνεργατικών δεξιοτήτων
• Αυτοεκτίμηση
• Σεβασμός για άτομα ή ομάδες διαφορετικές γλωσσικά και πολιτισμικά, με διαφορετικές ικανότητες, προτιμήσεις, κ.λπ.
• Αφύπνιση διαπολιτισμικού και διαγλωσσικού ήθους επικοινωνίας
Γνωστική ανάπτυξη, καλλιέργεια γνωστικών δεξιοτήτων • Αναλυτικές και συνθετικές γνωστικές δεξιότητες
• Στρατηγικές μάθησης
• Οπτική αντίληψη
• Ακουστική αντίληψη
• Επαγωγικές μαθησιακές δεξιότητες
1.2.2 Επιμέρους γνωστικοί στόχοι
Πολυγλωσσία και διαφορετικότητα
• Ευαισθητοποίηση στην πολιτισμική διαφορετικότητα • Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου που έχει στη ζωή μας η μητρική μας γλώσσα και ο πολιτισμός
• Ευαισθητοποίηση ως προς τον ρόλο της Αγγλικής στην παγκόσμια κοινότητα
• Ευαισθητοποίηση στην εποικοδομητική παράλληλη χρήση γλωσσών (λ.χ. της μητρικής και της ξένης γλώσσας) Διαμόρφωση βάσης για την περαιτέρω γλωσσομάθεια • Εξοικείωση με καθημερινές επικοινωνιακές πρακτικές χρησιμοποιώντας την Αγγλική
• Ανάπτυξη κινήτρων για την εκμάθηση της Αγγλικής και άλλων ξένων γλωσσών
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων που αφορούν τον προφορικό λόγο
• Σύνδεση προφορικού λόγου και της γραφικής απεικόνισης του
1.2.3 Μεθοδολογικοί στόχοι
• Σταδιακή ανάπτυξη στρατηγικών εκμάθησης της ξένης γλώσσας
• Εκτέλεση δραστηριοτήτων για την επίτευξη παιδαγωγικών στόχων
• Εκτέλεση δημιουργικών δραστηριοτήτων για την επίτευξη γνωστικών στόχων
1.3 Η προσέγγιση στην εκμάθηση της Αγγλικής
Η αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος σπουδών, των συνακόλουθων παιδαγωγικών πρακτικών και του εκπαιδευτικού υλικού εξαρτάται από το αν αυτά λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά των μαθητών για τους οποίους σχεδιάστηκαν. Στην προκειμένη περίπτωση, έχουν ληφθεί υπόψη τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων μαθητών των πρώτων τάξεων του Δημοτικού και πως αυτά σχετίζονται με την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας και διατυπώνονται οι εξής προτάσεις:
1.3.1 Τα παιδιά χρειάζονται σαφή μηνύματα για να καταλάβουν και να ανταποκριθούν
Τα μικρά παιδιά καταλαβαίνουν άμεσα ό,τι έχει σχέση με τις εμπειρίες και με τον κόσμο τους, που όμως είναι περιορισμένος. Αυτό σημαίνει ότι ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να αξιολογεί τις δραστηριότητες που επιλέγει από την οπτική των μαθητών. Το πρώτο ερώτημα που θέτουμε είναι εάν τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με το θέμα και το είδος της δραστηριότητας που επιλέγουμε ώστε να έχει νόημα η γλώσσα με την οποία λεκτικοποιείται η πράξη.
1.3.2 Τα παιδιά χρειάζονται χώρο και χρόνο νια να μάθουν τη γλώσσα
Ο βαθμός γνωσιακής εξέλιξης κάθε παιδιού εξαρτάται από την ηλικία, την ποσότητα και ποιότητα των γνώσεων και των κοινωνικών εμπειριών που έχει αποκτήσει. Αν δεν γνωρίζουμε τι ξέρουν τα παιδιά μας και τι μπορούν να κάνουν, δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε ή/και να διαλέξουμε τις κατάλληλες δραστηριότητες από άποψη δυσκολίας ή ευκολίας, με αποτέλεσμα να χάνουν τον ενθουσιασμό και το ενδιαφέρον τους -πράγμα καθόλου δύσκολο να γίνει αφού γενικότερα τα μικρά παιδιά συγκεντρώνονται με δυσκολία και αποθαρρύνονται εύκολα.
1.3.3 Τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα χρησιμοποιώντας την
Τα παιδιά πολύ μικρής ηλικίας δεν μαθαίνουν «με το μυαλό», όπως οι έφηβοι και οι ενήλικες που έχουν αναπτύξει την ικανότητα για αναλυτικές και συνθετικές γνωσιακές διεργασίες, για αφαιρετική και επαγωγική σκέψη. Μαθαίνουν μέσα από την πράξη και το παιχνίδι -χρησιμοποιώντας τη γλώσσα (και όχι μεταγλώσσα για να διδαχθούν κανόνες που τη διέπουν). Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα, τα παιδιά καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί όταν θέλουν να επικοινωνήσουν με ενήλικες, με συνομιλήκους τους, με φανταστικούς ήρωες, κτλ. Ο/Η εκπαιδευτικός της ξένης γλώσσας θα πρέπει να φροντίζει να δημιουργούνται συνθήκες για διάδραση και επικοινωνία. Δραστηριότητες όπως οι ρίμες και τα τραγούδια βοηθούν στην επικέντρωση στην προφορά των λέξεων, στη δομή και τον επιτονισμό των προτάσεων. Οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι πλούσιες πηγές γλώσσας και νοημάτων οικείων στα παιδιά.
1.3.4 Τα παιδιά μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους
Οι άνθρωποι, είτε είναι παιδιά είτε ενήλικες, έχουν διαφορετικές εμπειρίες, ικανότητες, δεξιότητες και ενδιαφέροντα, ενώ μερικοί κατανοούν κάτι καλύτερα βλέποντας το, άλλοι ακούγοντας γι’ αυτό και άλλοι μόνο όταν το αισθανθούν/το αγγίξουν/ κάνουν κάτι με αυτό. Ορισμένες από τις δραστηριότητες που επιλέγουμε για την τάξη μας πρέπει να ταιριάζουν στους μαθητές μας, στις εμπειρίες, στις ικανότητες, στα ενδιαφέροντα τους, κτλ., ενώ άλλες θα μπορούσαν να δίνουν τη δυνατότητα σε διαφορετικά παιδιά να κάνουν διαφορετικά πράγματα στην τάξη.
1.3.5 Τα παιδιά μαθαίνουν ακούγοντας και παίζοντας με τη γλώσσα
Για τα μικρά παιδιά, ο προφορικός λόγος αποτελεί «εργαλείο» για την επαφή τους με τη γλώσσα (μητρική ή ξένη). Τη γλώσσα την ακούνε, την επεξεργάζονται, την επαναλαμβάνουν, μιμούνται τονισμό, προφορά, εκφράσεις προσώπου με μεγάλη ευκολία, προσπαθούν να κάνουν ό,τι κάνουν οι άλλοι με ευχαρίστηση. Σ’ ένα οποιοδήποτε πρόγραμμα της ξένης γλώσσας για μικρά παιδιά τα οποία δεν έχουν αναπτύξει σχολικό γραμματισμό ούτε στη μητρική τους γλώσσα- ο προφορικός λόγος δεν συνιστά αντικείμενο διδασκαλίας αλλά μέσον εκμάθησης. Μέσω του προφορικού λόγου τα παιδιά μαθαίνουν πράγματα και μαθαίνουν να επικοινωνούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο γραπτός λόγος «κάνει κακό» ή ότι θα πρέπει να αποκλείεται εντελώς από την ξενόγλωσση τάξη, ιδιαίτερα αφού κάποια παιδιά επικεντρώνουν την προσοχή τους στα γραπτά σύμβολα και συγκρατούν στη μνήμη καλύτερα τις λέξεις και φράσεις όταν τις συνδέουν με τη γραφημική τους αναπαράσταση. Επίσης, σε ορισμένα παιδιά αρέσει να παρατηρούν τη γραπτή μορφή λέξεων, φράσεων, κτλ. όταν τις ακούν. Νιώθουν μεγάλη ικανοποίηση όταν αναγνωρίζουν λέξεις και φράσεις κατά την αφήγηση μιας ιστορίας, Ωστόσο, η ανάπτυξη κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου και γενικότερα του σχολικού γραμματισμού δεν είναι ανάμεσα στους μαθησιακούς στόχους του ΠΕΑΠ.
1.3.6 Τα παιδιά χρειάζεται να ακούνε την ελληνική γλώσσα στην ξενόγλωσση τάξη
Αντίθετα από ό,τι μας έλεγαν για πολλά χρόνια ξένοι επιστήμονες επηρεασμένοι από την συμπεριφορική θεωρία της γλωσσικής εκμάθησης, την ξένη γλώσσα δεν τη μαθαίνουμε όπως τις συνήθειες που αποκτάμε με την επανάληψη (αν και ως τεχνική η επανάληψη μπορεί να βοηθήσει στην απομνημόνευση λέξεων, πληροφοριών, κτλ.). Το γλωσσικό σύστημα δεν είναι απλά μια συμπεριφορά. Είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός νοηματοδότησης και τον κατακτούμε με πολύπλοκους τρόπους. Την ξένη γλώσσα ειδικότερα τη μαθαίνουμε σε συσχετισμό με τη γλώσσα ή τις γλώσσες που ήδη ξέρουμε τη μητρική μας ή και μια δεύτερη ή άλλη γλώσσα. Και είναι μάλιστα πια γνωστό το γεγονός πως όσες περισσότερες γλώσσες ξέρουμε σχετικά καλά, τόσο περισσότερες μπορούμε να μάθουμε. Ένας ενήλικας, για παράδειγμα, που δεν έχει μάθει ποτέ του μια ξένη γλώσσα πολύ δύσκολα θα μάθει έστω και μία. Συνεπώς, η μητρική γλώσσα είναι θετικό να χρησιμοποιείται ως μέσο για την εκμάθηση της ξένης και μέσα από τη σύγκριση των γλωσσών, να επιτυγχάνεται η ανάπτυξη της γλωσσικής επίγνωσης που βοηθά τη γλωσσική μάθηση.
Για τους μαθητές και τις μαθήτριες του ΠΕΑΠ, η χρήση της ελληνικής (είτε είναι η μητρική τους, είτε όχι όπως στην περίπτωση των δίγλωσσων παιδιών μεταναστών και προσφύγων) είναι θετική και για πολλούς άλλους λόγους. Ένας από τους σημαντικότερους είναι ότι μόνο με τη χρήση της ελληνικής μπορούμε:
• να δώσουμε οδηγίες για το πώς θα εργαστούν τα παιδιά για μια άσκηση
• να εξηγήσουμε τους κανόνες για να παίξουν ένα παιχνίδι
• να κάνουμε περίληψη μιας ιστοριούλας ή ενός τραγουδιού που θα ακούσουν (ακόμη και αν κάνουμε παντομίμα ή παίζουμε ρόλους όταν τη διαβάζουμε)
• να εξηγήσουμε τι σημαίνουν κάποιες λέξεις ή φράσεις
• να εξηγήσουμε τι πρέπει και δεν πρέπει να κάνουν στην τάξη, ώστε να νιώσουν κάποια ασφάλεια ότι ελέγχουν το περιβάλλον τους.
Φυσικά, είναι σημαντικό τα παιδιά να ακούνε την ξένη γλώσσα να μιλιέται και να καταλαβαίνουν περίπου τι λέγεται, ώστε να τη συνηθίζουν και να τη μαθαίνουν. Απλά, ο εξοστρακισμός της μητρικής γλώσσας από την ξενόγλωσση τάξη δεν εξυπηρετεί την εκμάθηση της ξένης, διότι την ξένη γλώσσα τη μαθαίνουμε μέσω της μητρικής.
1.3.7 Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της πολυτροπικότητας
Η γλώσσα δεν είναι, φυσικά, το μοναδικό σύστημα αναπαράστασης και νοηματοδότησης και τα κείμενα που καλούμαστε να κατανοήσουμε δεν είναι μόνο γλωσσικά αλλά πολυτροπικά. Εκτός από το γλωσσικό σύστημα που μας παρέχει δυνατότητα να επιλέξουμε τον προφορικό ή τον γραπτό τρόπο επικοινωνίας, έχουμε το οπτικό σύστημα, το ακουστικό, το οποίο περιλαμβάνει μουσική, ήχους και φυσικά μαγνητοφωνημένη ομιλία. Έχουμε επίσης το σύστημα των αισθήσεων, που περιλαμβάνει την αφή, οσμή και γεύση, το σύστημα των χειρονομιών, το οποίο περιλαμβάνει κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, στάσεις του σώματος, κτλ., καθώς και το σύστημα που αφορά τον χώρο και την εγγύτητα.
Αν και κάθε πολιτισμική κοινότητα χρησιμοποιεί όλα τα απεικονιστικά συστήματα για επικοινωνία και έκφραση μεμονωμένα το καθένα ή σε συνδυασμό το ένα με το άλλο (λ.χ. γραπτός λόγος με εικόνα και ήχο, ή προφορικός λόγος, με κίνηση, χειρονομίες και μουσική), το πώς τα χρησιμοποιεί διαφέρει. Για παράδειγμα, οι χειρονομίες, οι ήχοι και οι εικόνες που χρησιμοποιούνται για επικοινωνία στους πολιτισμούς της Ασίας διαφέρουν σημαντικά από τις χειρονομίες, τους ήχους και τις εικόνες που χρησιμοποιούνται από τους πολιτισμούς της Ευρώπης. Όμως και οι χειρονομίες, οι εκφράσεις προσώπου και άλλα στοιχεία που χρησιμοποιούμε για επικοινωνία εμείς διαφέρουν από εκείνα των Άγγλων ή των Σουηδών. Τα συστήματα αναπαράστασης, δηλαδή, είναι πολιτισμικά προσδιορισμένα και χρειάζεται να μάθουμε να καταλαβαίνουμε πώς νοηματοδοτούν προκειμένουν να παράγουμε νοήματα με βάση τα συστήματα αυτά.
Γι’ αυτό τον λόγο, όταν μαθαίνουμε μια ξένη γλώσσα, ειδικά στις μέρες μας που όλα σχεδόν τα κείμενα (προφορικά ή γραπτά) είναι πολυτροπικά, πρέπει παράλληλα να μάθουμε και τους λοιπούς τρόπους νοηματοδότησης (είτε τους διδαχτούμε είτε όχι). Ωστόσο, οι τρόποι αυτοί -τους οποίους στη μητρική γλώσσα κατακτούμε σε μικρή ηλικία συνιστούν και σημαντικά μέσα εκμάθησης οποιασδήποτε γλώσσας, δηλ. χρησιμοποιώντας εικόνες ή χειρονομίες, τραγούδια ή ήχους, μαθαίνουμε και να μιλάμε. Για όλους μας, αλλά ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, έχει θετικά αποτελέσματα η χρήση πολυτροπικού λόγου και η αξιοποίηση άλλων τρόπων αναπαράστασης για την εκμάθηση της γλώσσας.
Έχοντας υπόψη τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά των μαθητών των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου, το ΠΕΑΠ υιοθετεί τη μαθησιοκεντρίκή προσέγγιση, όπου η γλώσσα αντιμετωπίζεται ως κοινωνική πρακτική και η μάθηση επιτελείται μέσω της διάδρασης. Οι μικροί μαθητές, ανάλογα με τις δυνατότητες τους μαθαίνουν να χρησιμοποιούν στοιχεία της ξένης γλώσσας, κυρίως για να κατανοήσουν αλλά και για να παράγουν λόγο στην αγγλική γλώσσα αρχικά λέξεις και φράσεις (πάντα σ’ ένα κοινωνικά προσδιορισμένο συγκειμενικό πλαίσιο) και κατόπιν εκτενέστερο προφορικό λόγο προκειμένου π.χ. να κατανοήσουν την αφήγηση μιας ιστορίας, να περιγράψουν οι ίδιοι, κτλ.). Σταδιακά, τη δεύτερη χρονιά εισάγονται σε στοιχεία γραφής, αλλά η κατανόηση και η παραγωγή γραπτού λόγου αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο του ΠΕΑΠ.
Σε αυτό το πλαίσιο, το μάθημα αφορά ποικίλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τις οποίες κάνουν τα παιδιά με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού. Γνωρίζοντας ότι δεν έχουν όλα τα παιδιά τις ίδιες ικανότητες και είδη νοημοσύνης και ότι θα έχουν διαφορετική απόδοση στις δραστηριότητες, ο εκπαιδευτικός εκτιμά αυτό που μπορεί να προσφέρει το κάθε παιδί στην τάξη και δεν έχει απαιτήσεις που έχουν προσδιοριστεί βάσει κριτηρίων, τα οποία δεν λαμβάνουν υπόψη τον μαθητή.
1.4 Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες
1.4.1 Θεματικές δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με το γενικό σκοπό της διδασκαλίας του
ΠΕΑΠ, οι μαθητές θα πρέπει:
• να ευαισθητοποιηθούν, αρχικά, στην ξένη γλώσσα και να τη συσχετίσουν με την ελληνική και τις γνώριμες εμπειρίες από το περιβάλλον τους
• να οδηγηθούν από τον εαυτό προς τον άλλον με την παιγνιώδη χρήση λέξεων της ξένης γλώσσας
• να οδηγηθούν από το ατομικό στο συλλογικό και στη χρήση λέξεων και φράσεων στο συγκειμενικό τους πλαίσιο με στόχο το σχεδιασμό νοημάτων
• να χρησιμοποιήσουν πολυτροπικά κείμενα, με στόχο την κατανόηση και παραγωγή κοινωνικά προσδιορισμένου λόγου.
Δηλαδή, στο ΠΕΑΠ οι δραστηριότητες ακολουθούν μια λογική κοινωνικοποίησης του παιδιού από τον εαυτό προς τα έξω που απεικονίζεται ως εξής:
ΣΧΗΜΑ 1
Στόχος των δραστηριοτήτων είναι η έμφαση στη μάθηση και όχι στην αυστηρά δομημένη διδασκαλία της αγγλικής για την ανάπτυξη κοινωνικού αλλά και σχολικού γραμματισμού στην ξένη γλώσσα, ο οποίος εισάγεται στην Γ τάξη του δημοτικού. Βασικός σκοπός των δραστηριοτήτων για τις τάξεις Α’ και Β’ δημοτικού είναι η γνωριμία των μικρών μαθητών και μαθητριών με την ξένη γλώσσα μέσω γλωσσικής και εξωγλωσσικής δράσης, αξιοποιώντας τον προφορικό λόγο.
Οι δραστηριότητες και γενικά το Π Ε ΑΠ δεν στοχεύει να διδάξει στα παιδιά των τάξεων Α’ και Β’ δημοτικού γραφή και ανάγνωση, αλλά προφορική έκφραση. Η φιλοδοξία του είναι να ανοίξει ένα ‘παράθυρο’ στον κόσμο για τα παιδιά και να αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος εκτείνεται πέρα από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον τους, ότι ο τρόπος που βλέπουν τα πράγματα αυτά και οι γονείς τους δεν είναι ο μοναδικός.
Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να δημιουργήσουν ευχάριστη ατμόσφαιρα στα παιδιά και να μαθαίνουν κάτι παίζοντας. Δεν περιμένουμε ότι όλα τα παιδιά θα μάθουν τα ίδια πράγματα, με τον ίδιο ρυθμό και με τον ίδιο τρόπο, αφού το κάθε παιδί έχει τις δικές του ανάγκες, ικανότητες και προτιμήσεις (ζωγραφική, τραγούδια, κα- τασκευές, κίνηση, θεατρικό παιχνίδι, κτλ.)
Οι δραστηριότητες προορίζονται για την τάξη και όχι για το σπίτι. Ωστόσο, ανάλογα με τις δυνατότητες τους, μπορούν να δοθούν στους μαθητές ευκαιρίες (μέσα από συνδέσμους σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες) να εργαστούν από τον Η/Υ στο σπίτι. (Περισσότερες οδηγίες για «Παιχνίδι στα Αγγλικά» στο σπίτι, στην ιστοσελίδα του ΠΕΑΠ: («Η Γωνιά του Γονιού»).
1.4.2 Είδη δραστηριοτήτων
Τα πολυτροπικα κείμενα παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα μικρά παιδιά, ιδιαίτερα όταν κινητοποιούν τη φαντασία τους και τους δημιουργούν κίνητρα για δράση (μίμηση, κίνηση, κτλ.). Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες (rhymes), τραγούδια, παιγνίδια, αφηγήσεις ιστοριών και παραμυθιών, να κάνουν χρήση κατασκευών ή DVD με κινούμενα σχέδια και οτιδήποτε άλλο μπορεί να δημιουργήσει το πλαίσιο και την ανάγκη για να κατανοήσουν και παράγουν στην αγγλική γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα:
• Οι ρίμες έχουν συνήθως περιορισμένο λεξιλόγιο που εμπίπτει στα ενδιαφέροντα των μικρών μαθητών και το οποίο εύκολα μπορούν να αποστηθίσουν αφού οι ρίμες έχουν ρυθμικότητα. Επιπλέον βοηθούν στο να μάθουν την προφορά των λέξεων και τον επιτονισμό των φράσεων.
• Τα παιδικά τραγουδάκια που έχουν εύκολη μελωδία και επαναλαμβανόμενο λεξιλόγιο και φράσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμα διότι με την επανάληψη τα παιδιά εξοι- κειώνονται με την προφορά, ενώ εκτίθενται σε ολοκληρωμένα γλωσσικά σχήματα και δομές.
• Το παιχνίδι είναι η κύρια ασχολία των παιδιών και ο βασικός τρόπος μέσα από τον οποίο βιώνουν τη γνώση του κόσμου γενικά, και τη γνώση της γλώσσας ειδικότερα. Στην ξένη γλώσσα τα παιγνίδια μπορούν να είναι ομαδικά και να προάγουν την συνεργασία (cooperative learning ) ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ή ατομικά και να προάγουν την ιδέα της αυτοαξιολόγησης.
• Τα παραμύθια και οι ιστορίες ενεργοποιούν τη φαντασία των παιδιών και βοηθούν τη συμμετοχική δράση στη μάθηση. Για τα παιδιά της Α’ και της Β’ τάξης του Δημοτικού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν βιβλία με πολλές εικόνες και σύντομα κείμενα, στο επίπεδο της πρότασης. Σε αυτό το πρώιμο επίπεδο εξοικείωσης των μαθητών με τη γλώσσα, προτιμάται η «διήγηση της ιστορίας» (story telling ) από τον εκπαιδευτικό και η προσαρμογή της γλώσσας και των εννοιών στο επίπεδο και τις ανάγκες των μικρών μαθητών. Σημαντικά στοιχεία στη διήγηση είναι ο χρωματισμός της φωνής, η μίμηση και η κίνηση. Η επανάληψη λέξεων και φράσεων από την ιστορία διευκολύνει την απομνημόνευση και την καταγραφή τους στη μνήμη έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να συμμετέχουν. Η αξιοποίηση της ιστορίας με δραστηριότητες, όπως ζωγραφική ή παντομίμα, βοηθά τη δημιουργική χρήση των εννοιών και των γλωσσικών στοιχείων ανάλογα με τις ικανότητες και τη φαντασία του κάθε παιδιού.
• Φωτογραφίες και εικόνες σε χαρτόνι ή χαρτί, με ζώα, φυτά και αντικείμενα που τα παιδιά γνωρίζουν μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για την εκμάθηση λέξεων, φράσεων, κτλ. ή και για την παραγωγή εκτενέστερου λόγου.
• Αφορμές για δράση: «Άκου και Δείξε»: Ο εκπαιδευτι- κός ή ένας μαθητής λέει την αγγλική λέξη για ένα ζώο, αντικείμενο κτλ. και οι υπόλοιποι μαθητές δείχνουν τη σωστή εικόνα. Bingo: Οι μαθητές επιλέγουν έναν αριθμό καρτών με εικόνες και ο εκπαιδευτικός λέει ονόματα ζώων, φυτών κτλ. τυχαία. Κάθε φορά που το όνομα που ακούγεται συμπίπτει με το όνομα του αντικειμένου στην εικόνα, ο μαθητής γυρίζει την εικόνα ανάποδα. Όταν όλες οι εικόνες κάποιου μαθητή είναι ανάποδα, έχει κερδίσει το παιχνίδι. «Άκου και Χρωμάτισε»: Δίνουμε στα παιδιά ζευγάρια όμοιων αντικειμένων, διαφορετικού μεγέθους (π.χ. ένα ψηλό και ένα κοντό δένδρο, ένα μικρό και ένα μεγάλο μπλουζάκι, ένα μικρό και ένα μεγάλο κουτί κλπ.) σε ασπρόμαυρη εκτύπωση. Λέμε τι χρώμα είναι κάθε αντικείμενο π.χ. The large T-shirt is red και δίνουμε στα παιδιά χρόνο να σκεφτούν και να βάλουν το σωστό χρώμα στη σωστή εικόνα. «Κοίτα και Πες»: Σε συνέχεια της προηγούμενης δραστηριότητας τα παιδιά βλέπουν τα χρωματισμένα αντικείμενα και περιγράφουν τα ζευγάρια π.χ. The small T-shirt is yellow and the large T-shirt is red.
• Κατασκευές: Τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου μαθαίνουν πιο εύκολα χρησιμοποιώντας όλες τους τις αισθήσεις και κίνηση. Οι κατασκευές τα βοηθούν να χρησιμοποιούν αφή, να κινηθούν στο χώρο, κτλ., ενώ συχνά τους προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί συνεπάγονται δράση, την επίλυση ενός απλού ή πιο σύνθετου προβλήματος, κτλ. Στην τάξη της ξένης γλώσσας, τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν μάσκες για να παίξουν παιχνίδια π.χ. με τα ζώα, ή μπορούν να φτιάξουν την πόλη τους ή το πάρκο με φιγούρες από χαρτί στο μάθημα των καλλιτεχνικών και να μιλήσουν για αυτά στο μάθημα των αγγλικών. Μπορούν επίσης να φτιάξουν ένα βιβλίο Ζικ-Ζακ με ζωγραφισμένους αριθμούς και τον αντίστοιχο αριθμό πραγμάτων (π.χ. ζώων), όπως στο παρακάτω παράδειγμα.
• CD-ROM & DVD: Τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την τηλεόραση και το βίντεο και τα περισσότερα γνωρίζουν να τα χρησιμοποιούν. Βλέπουν τα αγαπημένα τους κινούμενα σχέδια στην τηλεόραση και πολλά τραγούδια και ιστορίες για παιδιά βρίσκονται σε DVD. H χρήση του βίντεο και του DVD στην τάξη παρακινεί τους μαθητές και τους εξοικειώνει με την πολυτροπική επικοινωνία. Επίσης, βοηθά την εξάσκηση στην κατανόηση του προφορικού λόγου με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει μεταγλώττιση και υπάρχει ένα σαφές σχέδιο για την παρακολούθηση. Δηλαδή, τα παιδιά γνωρίζουν ότι παρακολουθούν τη συγκεκριμένη ιστορία με σκοπό να κάνουν κάτι στα αγγλικά. Τα παιδιά της Α’ και της Β’ δημοτικού πιθανόν γνωρίζουν και πώς να χρησιμοποιούν τον Η/Υ ως μέσο πληροφορίας και θα αρχίσουν να εξοικειώνονται με τη χρήση του στο σχολείο. Η παρουσίαση μιας ιστορίας, από τον εκπαιδευτικό, σε βίντεοπροβολέα (όπου υπάρχει) κάνει τη διδασκαλία περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα.
1.5 Εκπαιδευτικό υλικό
Για την υλοποίηση του ΠΕΑΠ και την επίτευξη στόχων που ορίζονται στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών που ακολουθούν, έχει κατασκευαστεί εκπαιδευτικό υλικό το οποίο συμπληρώνεται με φύλλα εργασίας και ηχητικούς δίσκους με ρίμες, τραγούδια και ιστορίες, ενώ συνοδεύεται επίσης από λεπτομερείς οδηγίες για το πώς μπορεί να αξιοποιήσει το υλικό αυτό ο εκπαιδευτικός.
Το υλικό αναπαράγεται και διανέμεται δωρεάν στα σχολεία, αλλά υπάρχει και σε ψηφιακή μορφή στην Εκπαιδευτική Πύλη του ΠΕΑΠ, διαθέσιμο σε κάθε εκπαιδευτικό, αρκεί να κάνει εγγραφή, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες.
1.6• Αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών
Το ΠΕΑΠ επικεντρώνει την προσοχή του εκπαιδευτικού στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα της μάθησης. Συγκεκριμένα, ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί με ποιον τρόπο δραστηριοποιείται το κάθε παιδί επιτελώντας μια εκπαιδευτική δραστηριότητα, δηλ. πώς εμπλέκεται στη διαδικασία της μάθησης και τι είδους μεταβολές συντελούνται στο κάθε παιδί σε επίπεδο γνωσιακό, κοινωνικό, κτλ. Η παρακολούθηση αφορά τον τρόπο με τον οποίο το κάθε παιδί:
-» Βιώνει τη μαθησιακή εμπειρία
-» Αντιλαμβάνεται και κατανοεί ό,τι γίνεται στην κάθε διδακτική περίπτωση επικοινωνίας
Παρατηρεί/ κατανοεί τα δεδομένα που του παρέχονται
Χρησιμοποιεί τα δεδομένα του για να μετάσχει εποικοδομητικά στη διαδικασία μάθησης.
Η ισχύς της παρούσης απόφασης αρχίζει από το σχολικό έτος 2016-2017.
Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Μαρούσι, 18 Ιουλίου 2016
Ο Υπουργός
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΙΛΗΣ
• Ακουστική αντίληψη
• Επαγωγικές μαθησιακές δεξιότητες
1.2.2 Επιμέρους γνωστικοί στόχοι
Πολυγλωσσία και διαφορετικότητα
• Ευαισθητοποίηση στην πολιτισμική διαφορετικότητα • Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου που έχει στη ζωή μας η μητρική μας γλώσσα και ο πολιτισμός
• Ευαισθητοποίηση ως προς τον ρόλο της Αγγλικής στην παγκόσμια κοινότητα
• Ευαισθητοποίηση στην εποικοδομητική παράλληλη χρήση γλωσσών (λ.χ. της μητρικής και της ξένης γλώσσας) Διαμόρφωση βάσης για την περαιτέρω γλωσσομάθεια • Εξοικείωση με καθημερινές επικοινωνιακές πρακτικές χρησιμοποιώντας την Αγγλική
• Ανάπτυξη κινήτρων για την εκμάθηση της Αγγλικής και άλλων ξένων γλωσσών
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων που αφορούν τον προφορικό λόγο
• Σύνδεση προφορικού λόγου και της γραφικής απεικόνισης του
1.2.3 Μεθοδολογικοί στόχοι
• Σταδιακή ανάπτυξη στρατηγικών εκμάθησης της ξένης γλώσσας
• Εκτέλεση δραστηριοτήτων για την επίτευξη παιδαγωγικών στόχων
• Εκτέλεση δημιουργικών δραστηριοτήτων για την επίτευξη γνωστικών στόχων
1.3 Η προσέγγιση στην εκμάθηση της Αγγλικής
Η αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος σπουδών, των συνακόλουθων παιδαγωγικών πρακτικών και του εκπαιδευτικού υλικού εξαρτάται από το αν αυτά λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά των μαθητών για τους οποίους σχεδιάστηκαν. Στην προκειμένη περίπτωση, έχουν ληφθεί υπόψη τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων μαθητών των πρώτων τάξεων του Δημοτικού και πως αυτά σχετίζονται με την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας και διατυπώνονται οι εξής προτάσεις:
1.3.1 Τα παιδιά χρειάζονται σαφή μηνύματα για να καταλάβουν και να ανταποκριθούν
Τα μικρά παιδιά καταλαβαίνουν άμεσα ό,τι έχει σχέση με τις εμπειρίες και με τον κόσμο τους, που όμως είναι περιορισμένος. Αυτό σημαίνει ότι ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να αξιολογεί τις δραστηριότητες που επιλέγει από την οπτική των μαθητών. Το πρώτο ερώτημα που θέτουμε είναι εάν τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με το θέμα και το είδος της δραστηριότητας που επιλέγουμε ώστε να έχει νόημα η γλώσσα με την οποία λεκτικοποιείται η πράξη.
1.3.2 Τα παιδιά χρειάζονται χώρο και χρόνο νια να μάθουν τη γλώσσα
Ο βαθμός γνωσιακής εξέλιξης κάθε παιδιού εξαρτάται από την ηλικία, την ποσότητα και ποιότητα των γνώσεων και των κοινωνικών εμπειριών που έχει αποκτήσει. Αν δεν γνωρίζουμε τι ξέρουν τα παιδιά μας και τι μπορούν να κάνουν, δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε ή/και να διαλέξουμε τις κατάλληλες δραστηριότητες από άποψη δυσκολίας ή ευκολίας, με αποτέλεσμα να χάνουν τον ενθουσιασμό και το ενδιαφέρον τους -πράγμα καθόλου δύσκολο να γίνει αφού γενικότερα τα μικρά παιδιά συγκεντρώνονται με δυσκολία και αποθαρρύνονται εύκολα.
1.3.3 Τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα χρησιμοποιώντας την
Τα παιδιά πολύ μικρής ηλικίας δεν μαθαίνουν «με το μυαλό», όπως οι έφηβοι και οι ενήλικες που έχουν αναπτύξει την ικανότητα για αναλυτικές και συνθετικές γνωσιακές διεργασίες, για αφαιρετική και επαγωγική σκέψη. Μαθαίνουν μέσα από την πράξη και το παιχνίδι -χρησιμοποιώντας τη γλώσσα (και όχι μεταγλώσσα για να διδαχθούν κανόνες που τη διέπουν). Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα, τα παιδιά καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί όταν θέλουν να επικοινωνήσουν με ενήλικες, με συνομιλήκους τους, με φανταστικούς ήρωες, κτλ. Ο/Η εκπαιδευτικός της ξένης γλώσσας θα πρέπει να φροντίζει να δημιουργούνται συνθήκες για διάδραση και επικοινωνία. Δραστηριότητες όπως οι ρίμες και τα τραγούδια βοηθούν στην επικέντρωση στην προφορά των λέξεων, στη δομή και τον επιτονισμό των προτάσεων. Οι ιστορίες και τα παραμύθια είναι πλούσιες πηγές γλώσσας και νοημάτων οικείων στα παιδιά.
1.3.4 Τα παιδιά μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους
Οι άνθρωποι, είτε είναι παιδιά είτε ενήλικες, έχουν διαφορετικές εμπειρίες, ικανότητες, δεξιότητες και ενδιαφέροντα, ενώ μερικοί κατανοούν κάτι καλύτερα βλέποντας το, άλλοι ακούγοντας γι’ αυτό και άλλοι μόνο όταν το αισθανθούν/το αγγίξουν/ κάνουν κάτι με αυτό. Ορισμένες από τις δραστηριότητες που επιλέγουμε για την τάξη μας πρέπει να ταιριάζουν στους μαθητές μας, στις εμπειρίες, στις ικανότητες, στα ενδιαφέροντα τους, κτλ., ενώ άλλες θα μπορούσαν να δίνουν τη δυνατότητα σε διαφορετικά παιδιά να κάνουν διαφορετικά πράγματα στην τάξη.
1.3.5 Τα παιδιά μαθαίνουν ακούγοντας και παίζοντας με τη γλώσσα
Για τα μικρά παιδιά, ο προφορικός λόγος αποτελεί «εργαλείο» για την επαφή τους με τη γλώσσα (μητρική ή ξένη). Τη γλώσσα την ακούνε, την επεξεργάζονται, την επαναλαμβάνουν, μιμούνται τονισμό, προφορά, εκφράσεις προσώπου με μεγάλη ευκολία, προσπαθούν να κάνουν ό,τι κάνουν οι άλλοι με ευχαρίστηση. Σ’ ένα οποιοδήποτε πρόγραμμα της ξένης γλώσσας για μικρά παιδιά τα οποία δεν έχουν αναπτύξει σχολικό γραμματισμό ούτε στη μητρική τους γλώσσα- ο προφορικός λόγος δεν συνιστά αντικείμενο διδασκαλίας αλλά μέσον εκμάθησης. Μέσω του προφορικού λόγου τα παιδιά μαθαίνουν πράγματα και μαθαίνουν να επικοινωνούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο γραπτός λόγος «κάνει κακό» ή ότι θα πρέπει να αποκλείεται εντελώς από την ξενόγλωσση τάξη, ιδιαίτερα αφού κάποια παιδιά επικεντρώνουν την προσοχή τους στα γραπτά σύμβολα και συγκρατούν στη μνήμη καλύτερα τις λέξεις και φράσεις όταν τις συνδέουν με τη γραφημική τους αναπαράσταση. Επίσης, σε ορισμένα παιδιά αρέσει να παρατηρούν τη γραπτή μορφή λέξεων, φράσεων, κτλ. όταν τις ακούν. Νιώθουν μεγάλη ικανοποίηση όταν αναγνωρίζουν λέξεις και φράσεις κατά την αφήγηση μιας ιστορίας, Ωστόσο, η ανάπτυξη κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου και γενικότερα του σχολικού γραμματισμού δεν είναι ανάμεσα στους μαθησιακούς στόχους του ΠΕΑΠ.
1.3.6 Τα παιδιά χρειάζεται να ακούνε την ελληνική γλώσσα στην ξενόγλωσση τάξη
Αντίθετα από ό,τι μας έλεγαν για πολλά χρόνια ξένοι επιστήμονες επηρεασμένοι από την συμπεριφορική θεωρία της γλωσσικής εκμάθησης, την ξένη γλώσσα δεν τη μαθαίνουμε όπως τις συνήθειες που αποκτάμε με την επανάληψη (αν και ως τεχνική η επανάληψη μπορεί να βοηθήσει στην απομνημόνευση λέξεων, πληροφοριών, κτλ.). Το γλωσσικό σύστημα δεν είναι απλά μια συμπεριφορά. Είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός νοηματοδότησης και τον κατακτούμε με πολύπλοκους τρόπους. Την ξένη γλώσσα ειδικότερα τη μαθαίνουμε σε συσχετισμό με τη γλώσσα ή τις γλώσσες που ήδη ξέρουμε τη μητρική μας ή και μια δεύτερη ή άλλη γλώσσα. Και είναι μάλιστα πια γνωστό το γεγονός πως όσες περισσότερες γλώσσες ξέρουμε σχετικά καλά, τόσο περισσότερες μπορούμε να μάθουμε. Ένας ενήλικας, για παράδειγμα, που δεν έχει μάθει ποτέ του μια ξένη γλώσσα πολύ δύσκολα θα μάθει έστω και μία. Συνεπώς, η μητρική γλώσσα είναι θετικό να χρησιμοποιείται ως μέσο για την εκμάθηση της ξένης και μέσα από τη σύγκριση των γλωσσών, να επιτυγχάνεται η ανάπτυξη της γλωσσικής επίγνωσης που βοηθά τη γλωσσική μάθηση.
Για τους μαθητές και τις μαθήτριες του ΠΕΑΠ, η χρήση της ελληνικής (είτε είναι η μητρική τους, είτε όχι όπως στην περίπτωση των δίγλωσσων παιδιών μεταναστών και προσφύγων) είναι θετική και για πολλούς άλλους λόγους. Ένας από τους σημαντικότερους είναι ότι μόνο με τη χρήση της ελληνικής μπορούμε:
• να δώσουμε οδηγίες για το πώς θα εργαστούν τα παιδιά για μια άσκηση
• να εξηγήσουμε τους κανόνες για να παίξουν ένα παιχνίδι
• να κάνουμε περίληψη μιας ιστοριούλας ή ενός τραγουδιού που θα ακούσουν (ακόμη και αν κάνουμε παντομίμα ή παίζουμε ρόλους όταν τη διαβάζουμε)
• να εξηγήσουμε τι σημαίνουν κάποιες λέξεις ή φράσεις
• να εξηγήσουμε τι πρέπει και δεν πρέπει να κάνουν στην τάξη, ώστε να νιώσουν κάποια ασφάλεια ότι ελέγχουν το περιβάλλον τους.
Φυσικά, είναι σημαντικό τα παιδιά να ακούνε την ξένη γλώσσα να μιλιέται και να καταλαβαίνουν περίπου τι λέγεται, ώστε να τη συνηθίζουν και να τη μαθαίνουν. Απλά, ο εξοστρακισμός της μητρικής γλώσσας από την ξενόγλωσση τάξη δεν εξυπηρετεί την εκμάθηση της ξένης, διότι την ξένη γλώσσα τη μαθαίνουμε μέσω της μητρικής.
1.3.7 Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της πολυτροπικότητας
Η γλώσσα δεν είναι, φυσικά, το μοναδικό σύστημα αναπαράστασης και νοηματοδότησης και τα κείμενα που καλούμαστε να κατανοήσουμε δεν είναι μόνο γλωσσικά αλλά πολυτροπικά. Εκτός από το γλωσσικό σύστημα που μας παρέχει δυνατότητα να επιλέξουμε τον προφορικό ή τον γραπτό τρόπο επικοινωνίας, έχουμε το οπτικό σύστημα, το ακουστικό, το οποίο περιλαμβάνει μουσική, ήχους και φυσικά μαγνητοφωνημένη ομιλία. Έχουμε επίσης το σύστημα των αισθήσεων, που περιλαμβάνει την αφή, οσμή και γεύση, το σύστημα των χειρονομιών, το οποίο περιλαμβάνει κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, στάσεις του σώματος, κτλ., καθώς και το σύστημα που αφορά τον χώρο και την εγγύτητα.
Αν και κάθε πολιτισμική κοινότητα χρησιμοποιεί όλα τα απεικονιστικά συστήματα για επικοινωνία και έκφραση μεμονωμένα το καθένα ή σε συνδυασμό το ένα με το άλλο (λ.χ. γραπτός λόγος με εικόνα και ήχο, ή προφορικός λόγος, με κίνηση, χειρονομίες και μουσική), το πώς τα χρησιμοποιεί διαφέρει. Για παράδειγμα, οι χειρονομίες, οι ήχοι και οι εικόνες που χρησιμοποιούνται για επικοινωνία στους πολιτισμούς της Ασίας διαφέρουν σημαντικά από τις χειρονομίες, τους ήχους και τις εικόνες που χρησιμοποιούνται από τους πολιτισμούς της Ευρώπης. Όμως και οι χειρονομίες, οι εκφράσεις προσώπου και άλλα στοιχεία που χρησιμοποιούμε για επικοινωνία εμείς διαφέρουν από εκείνα των Άγγλων ή των Σουηδών. Τα συστήματα αναπαράστασης, δηλαδή, είναι πολιτισμικά προσδιορισμένα και χρειάζεται να μάθουμε να καταλαβαίνουμε πώς νοηματοδοτούν προκειμένουν να παράγουμε νοήματα με βάση τα συστήματα αυτά.
Γι’ αυτό τον λόγο, όταν μαθαίνουμε μια ξένη γλώσσα, ειδικά στις μέρες μας που όλα σχεδόν τα κείμενα (προφορικά ή γραπτά) είναι πολυτροπικά, πρέπει παράλληλα να μάθουμε και τους λοιπούς τρόπους νοηματοδότησης (είτε τους διδαχτούμε είτε όχι). Ωστόσο, οι τρόποι αυτοί -τους οποίους στη μητρική γλώσσα κατακτούμε σε μικρή ηλικία συνιστούν και σημαντικά μέσα εκμάθησης οποιασδήποτε γλώσσας, δηλ. χρησιμοποιώντας εικόνες ή χειρονομίες, τραγούδια ή ήχους, μαθαίνουμε και να μιλάμε. Για όλους μας, αλλά ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, έχει θετικά αποτελέσματα η χρήση πολυτροπικού λόγου και η αξιοποίηση άλλων τρόπων αναπαράστασης για την εκμάθηση της γλώσσας.
Έχοντας υπόψη τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά των μαθητών των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου, το ΠΕΑΠ υιοθετεί τη μαθησιοκεντρίκή προσέγγιση, όπου η γλώσσα αντιμετωπίζεται ως κοινωνική πρακτική και η μάθηση επιτελείται μέσω της διάδρασης. Οι μικροί μαθητές, ανάλογα με τις δυνατότητες τους μαθαίνουν να χρησιμοποιούν στοιχεία της ξένης γλώσσας, κυρίως για να κατανοήσουν αλλά και για να παράγουν λόγο στην αγγλική γλώσσα αρχικά λέξεις και φράσεις (πάντα σ’ ένα κοινωνικά προσδιορισμένο συγκειμενικό πλαίσιο) και κατόπιν εκτενέστερο προφορικό λόγο προκειμένου π.χ. να κατανοήσουν την αφήγηση μιας ιστορίας, να περιγράψουν οι ίδιοι, κτλ.). Σταδιακά, τη δεύτερη χρονιά εισάγονται σε στοιχεία γραφής, αλλά η κατανόηση και η παραγωγή γραπτού λόγου αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο του ΠΕΑΠ.
Σε αυτό το πλαίσιο, το μάθημα αφορά ποικίλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τις οποίες κάνουν τα παιδιά με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού. Γνωρίζοντας ότι δεν έχουν όλα τα παιδιά τις ίδιες ικανότητες και είδη νοημοσύνης και ότι θα έχουν διαφορετική απόδοση στις δραστηριότητες, ο εκπαιδευτικός εκτιμά αυτό που μπορεί να προσφέρει το κάθε παιδί στην τάξη και δεν έχει απαιτήσεις που έχουν προσδιοριστεί βάσει κριτηρίων, τα οποία δεν λαμβάνουν υπόψη τον μαθητή.
1.4 Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες
1.4.1 Θεματικές δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με το γενικό σκοπό της διδασκαλίας του
ΠΕΑΠ, οι μαθητές θα πρέπει:
• να ευαισθητοποιηθούν, αρχικά, στην ξένη γλώσσα και να τη συσχετίσουν με την ελληνική και τις γνώριμες εμπειρίες από το περιβάλλον τους
• να οδηγηθούν από τον εαυτό προς τον άλλον με την παιγνιώδη χρήση λέξεων της ξένης γλώσσας
• να οδηγηθούν από το ατομικό στο συλλογικό και στη χρήση λέξεων και φράσεων στο συγκειμενικό τους πλαίσιο με στόχο το σχεδιασμό νοημάτων
• να χρησιμοποιήσουν πολυτροπικά κείμενα, με στόχο την κατανόηση και παραγωγή κοινωνικά προσδιορισμένου λόγου.
Δηλαδή, στο ΠΕΑΠ οι δραστηριότητες ακολουθούν μια λογική κοινωνικοποίησης του παιδιού από τον εαυτό προς τα έξω που απεικονίζεται ως εξής:
ΣΧΗΜΑ 1
Στόχος των δραστηριοτήτων είναι η έμφαση στη μάθηση και όχι στην αυστηρά δομημένη διδασκαλία της αγγλικής για την ανάπτυξη κοινωνικού αλλά και σχολικού γραμματισμού στην ξένη γλώσσα, ο οποίος εισάγεται στην Γ τάξη του δημοτικού. Βασικός σκοπός των δραστηριοτήτων για τις τάξεις Α’ και Β’ δημοτικού είναι η γνωριμία των μικρών μαθητών και μαθητριών με την ξένη γλώσσα μέσω γλωσσικής και εξωγλωσσικής δράσης, αξιοποιώντας τον προφορικό λόγο.
Οι δραστηριότητες και γενικά το Π Ε ΑΠ δεν στοχεύει να διδάξει στα παιδιά των τάξεων Α’ και Β’ δημοτικού γραφή και ανάγνωση, αλλά προφορική έκφραση. Η φιλοδοξία του είναι να ανοίξει ένα ‘παράθυρο’ στον κόσμο για τα παιδιά και να αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος εκτείνεται πέρα από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον τους, ότι ο τρόπος που βλέπουν τα πράγματα αυτά και οι γονείς τους δεν είναι ο μοναδικός.
Οι δραστηριότητες επιδιώκουν να δημιουργήσουν ευχάριστη ατμόσφαιρα στα παιδιά και να μαθαίνουν κάτι παίζοντας. Δεν περιμένουμε ότι όλα τα παιδιά θα μάθουν τα ίδια πράγματα, με τον ίδιο ρυθμό και με τον ίδιο τρόπο, αφού το κάθε παιδί έχει τις δικές του ανάγκες, ικανότητες και προτιμήσεις (ζωγραφική, τραγούδια, κα- τασκευές, κίνηση, θεατρικό παιχνίδι, κτλ.)
Οι δραστηριότητες προορίζονται για την τάξη και όχι για το σπίτι. Ωστόσο, ανάλογα με τις δυνατότητες τους, μπορούν να δοθούν στους μαθητές ευκαιρίες (μέσα από συνδέσμους σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες) να εργαστούν από τον Η/Υ στο σπίτι. (Περισσότερες οδηγίες για «Παιχνίδι στα Αγγλικά» στο σπίτι, στην ιστοσελίδα του ΠΕΑΠ: («Η Γωνιά του Γονιού»).
1.4.2 Είδη δραστηριοτήτων
Τα πολυτροπικα κείμενα παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα μικρά παιδιά, ιδιαίτερα όταν κινητοποιούν τη φαντασία τους και τους δημιουργούν κίνητρα για δράση (μίμηση, κίνηση, κτλ.). Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες (rhymes), τραγούδια, παιγνίδια, αφηγήσεις ιστοριών και παραμυθιών, να κάνουν χρήση κατασκευών ή DVD με κινούμενα σχέδια και οτιδήποτε άλλο μπορεί να δημιουργήσει το πλαίσιο και την ανάγκη για να κατανοήσουν και παράγουν στην αγγλική γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα:
• Οι ρίμες έχουν συνήθως περιορισμένο λεξιλόγιο που εμπίπτει στα ενδιαφέροντα των μικρών μαθητών και το οποίο εύκολα μπορούν να αποστηθίσουν αφού οι ρίμες έχουν ρυθμικότητα. Επιπλέον βοηθούν στο να μάθουν την προφορά των λέξεων και τον επιτονισμό των φράσεων.
• Τα παιδικά τραγουδάκια που έχουν εύκολη μελωδία και επαναλαμβανόμενο λεξιλόγιο και φράσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμα διότι με την επανάληψη τα παιδιά εξοι- κειώνονται με την προφορά, ενώ εκτίθενται σε ολοκληρωμένα γλωσσικά σχήματα και δομές.
• Το παιχνίδι είναι η κύρια ασχολία των παιδιών και ο βασικός τρόπος μέσα από τον οποίο βιώνουν τη γνώση του κόσμου γενικά, και τη γνώση της γλώσσας ειδικότερα. Στην ξένη γλώσσα τα παιγνίδια μπορούν να είναι ομαδικά και να προάγουν την συνεργασία (cooperative learning ) ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ή ατομικά και να προάγουν την ιδέα της αυτοαξιολόγησης.
• Τα παραμύθια και οι ιστορίες ενεργοποιούν τη φαντασία των παιδιών και βοηθούν τη συμμετοχική δράση στη μάθηση. Για τα παιδιά της Α’ και της Β’ τάξης του Δημοτικού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν βιβλία με πολλές εικόνες και σύντομα κείμενα, στο επίπεδο της πρότασης. Σε αυτό το πρώιμο επίπεδο εξοικείωσης των μαθητών με τη γλώσσα, προτιμάται η «διήγηση της ιστορίας» (story telling ) από τον εκπαιδευτικό και η προσαρμογή της γλώσσας και των εννοιών στο επίπεδο και τις ανάγκες των μικρών μαθητών. Σημαντικά στοιχεία στη διήγηση είναι ο χρωματισμός της φωνής, η μίμηση και η κίνηση. Η επανάληψη λέξεων και φράσεων από την ιστορία διευκολύνει την απομνημόνευση και την καταγραφή τους στη μνήμη έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να συμμετέχουν. Η αξιοποίηση της ιστορίας με δραστηριότητες, όπως ζωγραφική ή παντομίμα, βοηθά τη δημιουργική χρήση των εννοιών και των γλωσσικών στοιχείων ανάλογα με τις ικανότητες και τη φαντασία του κάθε παιδιού.
• Φωτογραφίες και εικόνες σε χαρτόνι ή χαρτί, με ζώα, φυτά και αντικείμενα που τα παιδιά γνωρίζουν μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για την εκμάθηση λέξεων, φράσεων, κτλ. ή και για την παραγωγή εκτενέστερου λόγου.
• Αφορμές για δράση: «Άκου και Δείξε»: Ο εκπαιδευτι- κός ή ένας μαθητής λέει την αγγλική λέξη για ένα ζώο, αντικείμενο κτλ. και οι υπόλοιποι μαθητές δείχνουν τη σωστή εικόνα. Bingo: Οι μαθητές επιλέγουν έναν αριθμό καρτών με εικόνες και ο εκπαιδευτικός λέει ονόματα ζώων, φυτών κτλ. τυχαία. Κάθε φορά που το όνομα που ακούγεται συμπίπτει με το όνομα του αντικειμένου στην εικόνα, ο μαθητής γυρίζει την εικόνα ανάποδα. Όταν όλες οι εικόνες κάποιου μαθητή είναι ανάποδα, έχει κερδίσει το παιχνίδι. «Άκου και Χρωμάτισε»: Δίνουμε στα παιδιά ζευγάρια όμοιων αντικειμένων, διαφορετικού μεγέθους (π.χ. ένα ψηλό και ένα κοντό δένδρο, ένα μικρό και ένα μεγάλο μπλουζάκι, ένα μικρό και ένα μεγάλο κουτί κλπ.) σε ασπρόμαυρη εκτύπωση. Λέμε τι χρώμα είναι κάθε αντικείμενο π.χ. The large T-shirt is red και δίνουμε στα παιδιά χρόνο να σκεφτούν και να βάλουν το σωστό χρώμα στη σωστή εικόνα. «Κοίτα και Πες»: Σε συνέχεια της προηγούμενης δραστηριότητας τα παιδιά βλέπουν τα χρωματισμένα αντικείμενα και περιγράφουν τα ζευγάρια π.χ. The small T-shirt is yellow and the large T-shirt is red.
• Κατασκευές: Τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου μαθαίνουν πιο εύκολα χρησιμοποιώντας όλες τους τις αισθήσεις και κίνηση. Οι κατασκευές τα βοηθούν να χρησιμοποιούν αφή, να κινηθούν στο χώρο, κτλ., ενώ συχνά τους προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί συνεπάγονται δράση, την επίλυση ενός απλού ή πιο σύνθετου προβλήματος, κτλ. Στην τάξη της ξένης γλώσσας, τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν μάσκες για να παίξουν παιχνίδια π.χ. με τα ζώα, ή μπορούν να φτιάξουν την πόλη τους ή το πάρκο με φιγούρες από χαρτί στο μάθημα των καλλιτεχνικών και να μιλήσουν για αυτά στο μάθημα των αγγλικών. Μπορούν επίσης να φτιάξουν ένα βιβλίο Ζικ-Ζακ με ζωγραφισμένους αριθμούς και τον αντίστοιχο αριθμό πραγμάτων (π.χ. ζώων), όπως στο παρακάτω παράδειγμα.
• CD-ROM & DVD: Τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την τηλεόραση και το βίντεο και τα περισσότερα γνωρίζουν να τα χρησιμοποιούν. Βλέπουν τα αγαπημένα τους κινούμενα σχέδια στην τηλεόραση και πολλά τραγούδια και ιστορίες για παιδιά βρίσκονται σε DVD. H χρήση του βίντεο και του DVD στην τάξη παρακινεί τους μαθητές και τους εξοικειώνει με την πολυτροπική επικοινωνία. Επίσης, βοηθά την εξάσκηση στην κατανόηση του προφορικού λόγου με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει μεταγλώττιση και υπάρχει ένα σαφές σχέδιο για την παρακολούθηση. Δηλαδή, τα παιδιά γνωρίζουν ότι παρακολουθούν τη συγκεκριμένη ιστορία με σκοπό να κάνουν κάτι στα αγγλικά. Τα παιδιά της Α’ και της Β’ δημοτικού πιθανόν γνωρίζουν και πώς να χρησιμοποιούν τον Η/Υ ως μέσο πληροφορίας και θα αρχίσουν να εξοικειώνονται με τη χρήση του στο σχολείο. Η παρουσίαση μιας ιστορίας, από τον εκπαιδευτικό, σε βίντεοπροβολέα (όπου υπάρχει) κάνει τη διδασκαλία περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα.
1.5 Εκπαιδευτικό υλικό
Για την υλοποίηση του ΠΕΑΠ και την επίτευξη στόχων που ορίζονται στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών που ακολουθούν, έχει κατασκευαστεί εκπαιδευτικό υλικό το οποίο συμπληρώνεται με φύλλα εργασίας και ηχητικούς δίσκους με ρίμες, τραγούδια και ιστορίες, ενώ συνοδεύεται επίσης από λεπτομερείς οδηγίες για το πώς μπορεί να αξιοποιήσει το υλικό αυτό ο εκπαιδευτικός.
Το υλικό αναπαράγεται και διανέμεται δωρεάν στα σχολεία, αλλά υπάρχει και σε ψηφιακή μορφή στην Εκπαιδευτική Πύλη του ΠΕΑΠ, διαθέσιμο σε κάθε εκπαιδευτικό, αρκεί να κάνει εγγραφή, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες.
1.6• Αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών
Το ΠΕΑΠ επικεντρώνει την προσοχή του εκπαιδευτικού στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα της μάθησης. Συγκεκριμένα, ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί με ποιον τρόπο δραστηριοποιείται το κάθε παιδί επιτελώντας μια εκπαιδευτική δραστηριότητα, δηλ. πώς εμπλέκεται στη διαδικασία της μάθησης και τι είδους μεταβολές συντελούνται στο κάθε παιδί σε επίπεδο γνωσιακό, κοινωνικό, κτλ. Η παρακολούθηση αφορά τον τρόπο με τον οποίο το κάθε παιδί:
-» Βιώνει τη μαθησιακή εμπειρία
-» Αντιλαμβάνεται και κατανοεί ό,τι γίνεται στην κάθε διδακτική περίπτωση επικοινωνίας
Παρατηρεί/ κατανοεί τα δεδομένα που του παρέχονται
Χρησιμοποιεί τα δεδομένα του για να μετάσχει εποικοδομητικά στη διαδικασία μάθησης.
Η ισχύς της παρούσης απόφασης αρχίζει από το σχολικό έτος 2016-2017.
Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Μαρούσι, 18 Ιουλίου 2016
Ο Υπουργός
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΙΛΗΣ
