Αυτοί οι νέοι των ορεινών περιοχών αποτελούσαν τις μαχητικές δυνάμεις των Ελλήνων, που αγανακτισμένοι από τις αδικίες των Τούρκων τοπαρχών...
και κάποιες φορές από την αυταρχική συμπεριφορά των Ελλήνων κοτζαμπάσηδων «σηκώνονταν κλέφτες» στον Όλυμπο, στα Πιέρια, στο Βέρμιο, στα Άγραφα, στα Χάσια, στην Πίνδο και σε άλλους ορεινούς όγκους της Ελλάδας. Οι συμβουλές και τα κλάματα της μάνας δεν κατάφερναν να συγκρατήσουν αυτά τα οργισμένα νιάτα, που χύνονταν σαν αετοί για να τιμωρήσουν τους σκληρούς κατακτητές και τους τυραννικούς ομογενείς τους. (βλ. Ι. Κ. Βασδραβέλλης, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ ανεξαρτησίας αγώνας 1796 – 1822, σ. 14).
«Η μαγιά της λευτεριάς», όπως τους έλεγε ο Μακρυγιάννης, ήταν επόμενο να προβάλλουν σαν οι φυσικοί αρχηγοί των επαναστατικών ομάδων στις εξεγέρσεις τους εναντίον των κατακτητών. Και κατά τον Ι. Φιλήμονα (βλ. Φιλική Εταιρεία, σ. 41), «το Σύστημα των Κλεπτών ήτο…το πρότυπον πολεμικόν σχολείον της μελλούσης μεταβολής, σχηματίζον την πρώτην στρατιωτικήν δύναμιν της Ελλάδος». Επάνω στα βουνά και στον ανοιχτό ορίζοντα θα λέγαμε ότι λειτούργησαν οι πρώτες στρατιωτικές σχολές που στελέχωναν τις κατά καιρούς ανταρσίες. Το επιβεβαιώνει και ο Ν. Κασομούλης (βλ. Ενθυμήματα Στρατιωτικά, τ. 1, σ. 8): «Με τοιούτον λοιπόν πνεύμα βαστώντες τα Αρματωλίκια μέχρι της Επαναστάσεώς μας ευρέθησαν, ως θέλει φανή, και οι οδηγοί του πολέμου επί της Επαναστάσεως του λαού».
Από την προφορική παράδοση κυρίως γνωρίζουμε για την οργάνωση των αρματολικών σωμάτων και γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να παρακολουθήσουμε την εξελικτική πορεία τους. Η περιοχή στην οποία εκτεινόταν η δικαιοδοσία των αρματολών ονομαζόταν αρματολίκι, ο αρχηγός του καπι(ε)τάνιος από το ιταλικό capitano, οι άνδρες του παλληκάρια από το αρχαίο πάλληξ-κος και οι υπασπιστές του πρωτοπαλλήκαρα (βλ. Fauriel, Chants populaires, v. 1, p. xlviij). Με το πέρασμα του χρόνου τα αρματολίκια οργανώθηκαν κατά περιφέρειες και, σύμφωνα με τον Pouqueville, η Στερεά και Βόρεια Ελλάδα περιελάμβανε 14 αρματολίκια ή καπετανάτα: Βεροίας, Σερβίων, Ελασσώνος, Γρεβενών, Μηλιάς, Ολύμπου, Μαυροβουνίου, Χασίων, Αγράφων, Πατρατζικίου (Υπάτης), Μαλακασίου, Βενετίκου, Λιδορικίου και Ξηρομέρου. Τα αρματολίκια υποδιαιρούνταν σε μικρότερες περιφέρειες, τα κόλια. Το αξίωμα του αρχηγού/καπετάνιου σταδιακά έγινε κληρονομικό και έτσι δημιουργήθηκε μια ιδιότυπη στρατιωτική αριστοκρατία. Πολύ μεγάλες αντιθέσεις αναφύονταν μεταξύ των αρματολικών σωμάτων (βλ. Διον. Ζακυθηνός, Η Τουρκοκρατία, σ. 39-40).
Τα δημοτικά τραγούδια μας διέσωσαν τα ονόματα ξακουστών αρματολών στα χρόνια της σκλαβιάς και περιγράφουν τη γεμάτη κινδύνους και γενναιότητα ζωή τους (βλ. Ν. Γ. Πολίτης, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού). Ατίθασοι νέοι ή και παλιοί κλέφτες σχημάτιζαν τις ομάδες αντίστασης που τριγύριζαν στα βουνά:
- Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες.
- Καλώς το τ’ άξιο το παιδί και τ’ άξιο παλληκάρι. (Ν. Πολίτης, σ. 39).
Και ο Κασομούλης (βλ. Ενθυμήματα, σ. 17) μας δίνει κατάλογο με τα ονόματα Καπιταναίων και την περιοχή δράσης τους (από την Καστοριά μέχρι την Ακαρνανία): Βράκος και Δόκος, Μπλατζιώται (πέριξ Καστοριάς, Σιάτιστας, Κοζάνης, Βέροιας, Βοδενών), Ζήδρος και Λάζος στον Όλυμπο, Βλαχάβας στα Χάσια, Λάππας, ψυχογιός του Ζήδρου, στον Ασπροπόταμο, Βουκοβάλας στα Άγραφα, Γεροσταθάς στον Βάλτο, Χρίστος Γρίβας στην Βόνιτζα, Γιάννης Βαρνακιώτης στο Ξηρόμερο, οι Συκάδες, μετονομασθέντες Βλαχόπουλοι, στο Καρπενήσι, οι Κοντογιανναίοι στο Πατρατζίκι και πέριξ.
(συνεχίζεται)
Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
* Διαβάστε το Α΄μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/03/blog-post_441.html
