Φιλόλογος – Ιστορικός,
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.,
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
Στο τρίτο μέρος αξίζει να αναφερθούμε και στους παράγοντες διάδοσης του λοιμού. Με το θέμα ασχολήθηκε ο ιστοριογράφος του 1ου π.Χ. αιώνα Διόδωρος, ο οποίος αναφέρει ότι στην εξάπλωσή του συνέβαλε μεταξύ άλλων ο συνωστισμός, που παρουσιάστηκε λόγω της εισβολής των Πελοποννησίων. Οι κάτοικοι της υπαίθρου αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν ως πρόσφυγες συγκεντρωμένοι σε πυκνοκατοικημένα παραπήγματα, μιας και οι οικίες δεν επαρκούσαν. Πρόκειται για τον αποκαλούμενο σήμερα συνωστισμό και συγχρωτισμό πολλών ανθρώπων στον ίδιο χώρο. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι έριχναν το ανάθεμα στον Περικλή, που ήταν υπέρμαχος του πολέμου κατά των Πελοποννησίων. Το αποτέλεσμα ήταν η αποπνικτική ατμόσφαιρα και λόγω της καλοκαιρινής ζέστης και λόγω του ότι εκείνο το καλοκαίρι δεν φύσηξαν τα μελτέμια («ετησίαι»), τα οποία βοηθούν στην ανανέωση του αέρα. Εν τω μεταξύ είχε προηγηθεί υγρός χειμώνας, με αποτέλεσμα να έχουν συσσωρευτεί νερά που έγιναν έλη στις παραποτάμιες περιοχές του Ιλισού, του Φαληρικού Δέλτα και του Κηφισού.
Εδώ ας σημειωθεί και η πολεμική τακτική των Πελοποννησίων, οι οποίοι απέφυγαν για ενάμισι μήνα τις συγκρούσεις σώμα με σώμα διενεργώντας μόνο επιδρομές στην αττική ύπαιθρο. Να λάβουμε βέβαια υπόψη ότι οι πόλεις της Πελοποννήσου ήταν αραιοκατοικημένες (π.χ. στη Σπάρτη ο αστικός ιστός ήταν ανύπαρκτος, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη Ι, 10.2). Αυτά τα στοιχεία εξηγούν και το γιατί ο λοιμός δεν διαδόθηκε στην Πελοπόννησο, σε αντίθεση με την Αθήνα και «τα πολυανθρωπότατα των άλλων χωρίων» (Θουκ. ΙΙ, 54.5) της Αττικής, όπου ο συνωστισμός ήταν η κύρια αιτία της εξάπλωσης της αρρώστιας. Ο λοιμός εξαπλώθηκε μόνο σε πυκνοκατοικημένες περιοχές και μάλιστα το θανατικό εξαπλώθηκε ραγδαία στο άστυ της Αθήνας λόγω του συνωστισμού των προσφύγων με τους ντόπιους Αθηναίους.
Παράγοντας διάδοσης του λοιμού και του συνεπακόλουθου θανατικού ήταν και η κακή διατροφή των κατοίκων της Αθήνας λόγω της έλλειψης αναγκαίων τροφίμων, μιας και οι Πελοποννήσιοι με τις επιδρομές τους στην ύπαιθρο της Αττικής κατέστρεφαν τις καλλιέργειές τους και τα χρήσιμα ζώα τους. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τη ζωή τους, σύμφωνα με εκδοχές, το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Αθήνας, ελεύθεροι και δούλοι. Οι περισσότεροι έχασαν τη ζωή τους από την εξάπλωση της νόσου και όχι από τον πόλεμο. Ένα από τα θύματα ήταν, όπως είπαμε, και ο Περικλής, ο οποίος φορούσε στο λαιμό του φυλαχτό κρεμασμένο από γνωστές του γυναίκες, όταν ήταν βαριά άρρωστος από το λοιμό. Ο μέχρι τότε ορθολογιστής ηγέτης προσέφυγε και στις γυναικείες μαγγανείες, σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίοι Παράλληλοι, Περικλής 38, 1-2: «Ο γουν Θεόφραστος εν τοις Ηθικοίς…ιστόρηκεν ότι νοσών ο Περικλής τινί των φίλων δείξειε περίαπτον υπό των γυναικών τω τραχήλω περιηρτημένον, ως σφόδρα κακώς έχων, οπότε και ταύτην υπομένοι την αβελτερίαν»).
Εδώ αξίζει να γίνει λόγος και για τα θύματα στο τότε ζωικό βασίλειο (παίρνοντας αφορμή από τα minks που είδαμε πρόσφατα στα εκτροφεία γούνας στην περιοχή Καστοριάς και Κοζάνης, τα οποία προσεβλήθησαν από τον Covid -19 μαζί με εργαζόμενους στον εκεί χώρο). Ο Θουκυδίδης (ΙΙ, 50.2) αναφέρει ότι έγινε αισθητή η απουσία κυρίως των σαρκοβόρων ζώων (λύκοι, τσακάλια, αλεπούδες κ.ά.), τα οποία εξαφανίστηκαν από την Αθήνα είτε γιατί ψοφούσαν είτε γιατί δεν προσέγγιζαν εκεί λόγω των συσσωρευμένων πτωμάτων. Έγινε αισθητή και η μείωση στον αριθμό των σκύλων, πράγμα που ενισχύει την άποψη ότι τα σαρκοβόρα μάλλον ψοφούσαν έχοντας προσβληθεί από τον λοιμό.
(συνεχίζεται)
Το Α΄ ΜΕΡΟΣ
Το Β΄ ΜΕΡΟΣ
