Του Παναγιώτη Αλεκάκη *
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έλεγε για τον Κοραή ότι «επαρακίναε τους σοφούς σαν αυτόν να γράφουν απλά ν’ ακούει ο κόσμος, και να μην είναι η σοφία τους ήλιος βασιλευμένος. Ο Μαρτελάος άστραφτε και εβρόντα εις την Ανάληψιν από τον άμβωνα της εκκλησίας, πως ο Κοραής του χαλάει τη γλώσσα.
Δάσκαλε, του είπα μια φορά (ήμαστε πολλά φίλοι), μην πικραίνεις το αίμα σου, ούτε την χαλάει, ούτε την φτιάχνει, βάφει με την καλή βαφήν του καιρού του, που έχει πέρασιν, ζωήν, χλωρασιά εις την ημέρα του» (βλ. Γ. Τερτσέτης, Άπαντα, 3, σ. 64).
Ο Κοραής είναι ο ύπατος των Ελλήνων λογίων, που ξεχωρίζει για το πνευματικό και ηθικό κύρος του και για τη μεγάλη του συμβολή στην αφύπνιση του ελληνικού έθνους (ο Βαρθ. Κόπιταρ τον χαρακτήριζε ως «μεγίστης σημασίας» πνευματική φυσιογνωμία. Βλ. Π.Κ.Ενεπεκίδης, Συμβολαί εις την μυστικήν, πνευματικήν και πολιτικήν κίνησιν των Ελλήνων της Βιέννης προ της επαναστάσεως, σ. 41). Ο Διαμαντάκης (όπως τον έλεγαν οι οικείοι του) γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 27 Απριλίου 1748 από προκομμένους γονείς με πνευματική παράδοση. Πατέρας του ο Ιωάννης Κοραής, από χιώτικη γενιά, έμπορος με αξιώματα στην κοινωνία της Σμύρνης και με τιμή από τους συντοπίτες του. Μητέρα του η Θωμαή, που του δίδαξε τα πρώτα γράμματα, μιας και ήταν αρκετά μορφωμένη από τον λόγιο πατέρα της Διαμαντή Ρύσιο (Αδαμάντιος Πατιρντόγλου το πραγματικό του όνομα, που διετέλεσε και έμπορος και είχε πλούσια βιβλιοθήκη που πέρασε στους Κοραήδες μετά το θάνατό του, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης. Βλ. Ε.Ι.Σαβράμης, Ο Διαμαντής Ρύσιος, Θεολογία 10, σ. 262-266).
Ο Κοραής είχε κλονισμένη υγεία, η οποία όμως δεν του στάθηκε εμπόδιο στη θέληση και τη φλόγα του για μάθηση. Απόδειξη ότι, μολονότι ο πατέρας του τον έστειλε το 1771 στην Ολλανδία για εμπορικές εργασίες, ο Αδαμάντιος βρήκε τεράστια ευκαιρία να συνεχίσει τις φιλολογικές σπουδές του στο Άμστερνταμ, που είχε μεγάλη παράδοση στα κλασσικά γράμματα. Παραμέλησε τις εμπορικές του δραστηριότητες και με μεγάλη ορμή ρίχτηκε στη μάθηση: μαθαίνει ολλανδικά, ισπανικά, γαλλικά, κιθάρα και σπαθί, ενώ κάθε Σάββατο πήγαινε στην όπερα (βλ. Κ.Θ.Δημαράς, Τα νεανικά χρόνια του Κοραή. Η «Ανθολογία» του. «Αφιέρωμα εις Κ.Ι. Άμαντον», σ. 1-56).
Την εκεί φιλολογική Σχολή την πέτυχε στην ακμή της, όπου γνώρισε σοφούς ανθρώπους (αναφέρουμε την πρώτη γνωριμία του με το θεολόγο και ιερέα Αδριανό Buurt και τη λόγια γυναίκα του Καρολίνα) που του έμαθαν να μελετά τους Έλληνες συγγραφείς με μέθοδο εντελώς διαφορετική από εκείνη που είχε διδαχθεί στην πατρίδα του. Το Άμστερνταμ ήταν και μεγάλο εμπορικό κέντρο, μια αληθινή Βαβέλ εθνών και φυλών, όπως Εβραίοι, Έλληνες, Αρμένιοι κ.ά., που ξεχύνονταν από το λιμάνι στους δρόμους και τις αγορές της και που είχαν εμπνεύσει με τις φανταχτερές φορεσιές του στο ζωγράφο Rebrandt θαυμάσιους πίνακες.
Η παραμονή του στο εξωτερικό τον βοήθησε να αντιληφθεί τη χτυπητή αντίθεση της πολιτισμένης Ευρώπης με την υπόδουλη στο βάρβαρο κατακτητή Ελλάδα. Η ελευθερία ήταν αυτονόητη στην Ολλανδία, αλλά ανύπαρκτη στις ελληνικές χώρες ∙ δεν υπήρχε ούτε ως έννοια. Η σκέψη αυτή τον αναστάτωνε καθημερινά και τον έκανε να αισθάνεται άσβεστο μίσος κατά των απολίτιστων Τούρκων. (Παρόμοια αισθήματα ένιωθαν και οι άλλοι Έλληνες που εμπορεύονταν ή σπούδαζαν στην Ευρώπη. Βλ. Αδ. Κοραής, Βίος συγγραφείς παρά του ιδίου, σ. 18-19). Ύστερα από έξι χρόνια επιστρέφει στην πατρίδα του, αλλά η παραμονή του είναι οδυνηρή και του φθείρει την ήδη κλονισμένη υγεία του η ιδέα της σκλαβιάς. Φτάνει σε κρίσεις απελπισίας και τρέλας, αλλά ο παλιός του σοφός δάσκαλος και σεβάσμιος ιερέας στο μικρό ναό του ολλανδικού Προξενείου, ο Bernhard Keun, με τη συχνή συναναστροφή του τον ανακουφίζει και τον παρηγορεί.
Μετά από τέσσερα το 1782 ο Κοραής χρόνια φεύγει για τη Γαλλία, όπου σπούδασε γιατρός στο Montpellier. Το 1788 μετά το τέρμα των σπουδών του πήγε στο Παρίσι, όπου το επόμενο έτος έζησε από κοντά τη μεγάλη κοινωνική και πολιτειακή αλλαγή, που είχε βαθύτατη επίδραση στη ζωή του και όπου έζησε μέχρι το θάνατό του στις 6 Απριλίου 1833 (βλ. Αδ. Κοραής, Βίος, σ. 17-22). Οι λέξεις ελευθερία, ισονομία, αδελφότητα εξήψαν τη φαντασία του και αναλογίστηκε ότι η πατρίδα του είναι απορφανισμένη από όλα αυτά τα καλά. Τα πυρίπνοα αποφθέγματα των Γάλλων ρητόρων, με πρώτο ότι η εκπαίδευση είναι μετά τον άρτο η πρώτη του λαού χρεία «ενεστάλαξαν εις την διάθερμον του Κοραή καρδίαν τα πρώτα ζώπυρα της πολιτικής και εκπαιδευτικής αυτού κατηχήσεως ∙ ενόμισεν ότι οι Παρίσιοι ήσαν τω όντι αι νέαι Αθήναι και ότι αυτόθεν η ελευθερία και η παιδεία έμελλον να απαστράψωσι πυρφόρον αίγλην, ήτις θα διασκεδάσει και την επί των οφθαλμών των Ελλήνων κατακεχυμένην αχλύν» (βλ. Διονύσιος Θερειανός, Αδαμάντιος Κοραής, τ. 1, σ. 182).
(συνεχίζεται)
Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ
