Ο Κοραής στα Προλεγόμενά του, που τιτλοφορούνται «Αυτοσχέδιοι Στοχασμοί», παραθέτει τις γλωσσικές και εκπαιδευτικές του θεωρίες, που τον καθιστούν πρόδρομο στις νεότερες παιδαγωγικές αρχές και οδηγό στην ορθή λύση του γλωσσικού ζητήματος.
Καταδικάζει τις σωματικές ποινές στο σχολείο, προτάσσει το σεβασμό προς την προσωπικότητα του μαθητή (δάσκαλός του στη Σμύρνη ήταν ο Ιερόθεος Δενδρινός, γνωστός για τον ξυλοδαρμό, το μισονεϊσμό, τις συντηρητικές ιδέες, αλλά και για τη γερή μόρφωσή του). Τις καινούριες θεωρίες τις εξετάζει με προσοχή και αφομοιώνει ό, τι θεωρούσε αφομοιώσιμο για τον ελληνισμό. Παράδειγμα η αλληλοδιδακτική μέθοδος, την οποία φρόντισε με επιτυχία να την καταστήσει χρήσιμη στην ελληνική εκπαίδευση.
Υποστηρίζει την περίφημη «μέση οδό» (δεν πρόκειται για συμβιβαστική λύση, αλλά για γενναία λύση, σύμφωνη με το πνεύμα προόδου που εξέθρεψε τον Κοραή στα νιάτα του) κι έτσι αποδοκίμασε ακρότητες που είδε στη Γαλλική Επανάσταση, λέγοντας ότι λατρεύει την ελευθερία, αλλά θα την ήθελε θρονιασμένη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμό. Πίστευε ότι «Ελευθερία χωρίς δικαιοσύνην είναι καθαρά ληστεία» και «δεν εσφάγη ποτέ τυραννία με σφαγή τυράννων» έγραφε πριν να δολοφονηθεί ο Καποδίστριας. Τη θρησκεία τη θέλει μακριά από τη Σκύλλα της απιστίας και τη Χάρυβδη της δεισιδαιμονίας και στη γλώσσα να μην είμαστε «μήτε τύραννοι των χυδαίων ούτε δούλοι της χυδαιότητος αυτών». Και φυσικά δυσαρέστησε τους οπαδούς των άκρων και γι’ αυτό η διδασκαλία του Κοραή δέχθηκε επιθέσεις από νέους, φανατισμένους, εκπροσώπους τόσο της αχαλίνωτης μεταβολής όσο και της απόλυτης ακινησίας (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 338-339). Όμως, όπως ήδη έχει αναφερθεί, η διδασκαλία του και οι προσπάθειές του βρήκαν και πολλούς θερμούς θιασώτες, κυρίως νέους με πληθωρική ενεργητικότητα και που δεν διστάζουν μπροστά στο καινούριο, αλλά και ιερωμένους, λόγιους, εμπόρους που ταυτίζουν την έννοια της ελευθερίας με την έννοια της προόδου, οι οποίοι θα εργασθούν για τη διάδοση των ιδεών του Αδαμάντιου Κοραή.
Ως επισφράγισμα, τη δεκαετία 1790-1800 ιδρύονται πάμπολλα σχολεία και τυπώνονται στην ελληνική τόσα ξένα βιβλία, ώστε ο Κοραής πλημμυρισμένος από ενθουσιασμό το 1802 ομολογεί: «Έφθασε, τέλος πάντων, η ώρα, την οποίαν οι δυστυχείς ημών πατέρες επεθύμησαν εις μάτην» (βλ. Αδ. Κοραής, Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί…, σ. 24. – Καίσαρ Βεκκάριος, Περί αμαρτημάτων και ποινών πολιτικών θεωρουμένων σύγγραμμα, σ. η΄). Το αξιοσημείωτο είναι ότι η ξαφνική αυτή εκπαιδευτική έκρηξη σημειώθηκε μόνο στην πατρίδα μας και όχι στα υπόλοιπα σκλαβωμένα έθνη της χερσονήσου του Αίμου. Το επισημαίνει και ο Ανώνυμος της «Ελληνικής Νομαρχίας» (σ. 175): «Τώρα άρχισαν αι Μούσαι να αναλάβουν και πάλιν να επανορθωθώσιν εις τα χρυσόχροα όρη της Ελλάδος. Ο Απόλλων πάλιν ενεφανίσθη εις το αρχαίον του παλάτιον, δεν ευρίσκεται πόλις της σήμερον οπού να μην έχει δύο και τρία σχολεία».
Η Επανάσταση τον βρήκε γεμάτο καρδιά και πυρωμένο για την εθνική παλιγγενεσία, παρόλο που είχε περασμένα τα εβδομήντα. Είχε την απλότητα των νηπίων και τη ζωντάνια των νέων, κάθε καλό στο γένος τον έκανε να πηδά από τη χαρά του και μόνο για την πατρίδα του ζούσε και ανέπνεε. Την ημέρα που έφτασε στον Κοραή στο Παρίσι η είδηση της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, ο εβδομήντα οκτώ ετών γέροντας οδηγεί τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, που βρισκόταν κοντά του μαζί με άλλους νέους, στη βιβλιοθήκη του και του δίνει τον Προμηθέα Δεσμώτη, για να διαβάσει μεγαλόφωνα τους στίχους του Αισχύλου «εις απέραντον δίκτυον άτης…» (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 339-340).
Το έθνος μας αναγνώρισε έγκαιρα και ομόφωνα την προσφορά του Κοραή στην εθνεγερσία είτε με τις προσωπικές του επαφές, είτε με ψηφίσματα ή και με υλικούς τρόπους. Στα χρόνια του Αγώνα είναι ο πνευματικός ηγέτης του τόπου του, που σχεδίαζε με ακρίβεια τα θεμέλια που θα στήριζαν την καινούρια Ελλάδα. Το 1850 ο Π. Αργυρόπουλος το αποτύπωσε σε λόγο του: «το γερόντιον τούτο…από το πενιχρόν τούτο ταμείον εκδίδει παραινέσεις ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας, και ότι δι’ αυτών κλονίζει πεποιθήσεις και καρδίας και μάλιστα ότι συντείνει εις το να διασείσει τα θεμέλια της παλαιάς τουρκικής επικρατείας» (βλ. Π. Αργυρόπουλος, Λόγος εκφωνηθείς την 20 Μαΐου 1850, κατά την επέτειον εορτήν του Πανεπιστημίου, σ. 49).
Ο Κοραής, που πρόφτασε να δει το όνειρό του πραγματοποιημένο, την Ελλάδα ελεύθερη, πέθανε στο Παρίσι στις 6 Απριλίου 1833, γαλήνιος και στοχαστικός συζητώντας με τους νέους που τον επισκέπτονταν για τα νέα της ημέρας, όπως πέθαιναν οι αρχαίοι σοφοί. Σε λίγο θα έκλεινε τα 85 χρόνια μιας ζωής που ολόκληρη ήταν αφιερωμένη στην παιδεία και την προκοπή των Ελλήνων, στην ανάσταση της πατρίδας του. Όλες οι πράξεις του ήταν στραμμένες προς την κοινότητα και αυτό τον κατέστησε δημόσιο άνδρα.
Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ
* Το Α΄μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/03/blog-post_279.html
** Το Β΄ μέρος εδώ: https://pierikialithia.blogspot.com/2021/03/blog-post_244.html
