Στην παλιγγενεσία του 1821 έντονη ήταν η παρουσία της γυναίκας. Γαλουχημένη και αυτή όπως και οι άνδρες στο όνειρο της Λευτεριάς δεν θα μπορούσε να είναι απούσα από το υπέρ πίστεως και πατρίδος κάλεσμα.
Έδωσε έντονο το παρόν στον αγώνα, όπως και σε όλους τους εθνικούς αγώνες. Γενναία η ελληνόψυχη γυναίκα. Μάχεται και αγωνίζεται ισάξια θα λέγαμε με τους άνδρες. Γεννά και γαλουχεί τα παιδιά της με υψηλά και αιώνια ιδανικά Χριστό και Ελλάδα ζυμωμένα με ελευθερία και αυταπάρνηση. Δονείται και σκιρτά η καρδιά της από την εθνική παράδοση και πόθο : « ..πάλι με χρόνους και καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι..»
Η συμμετοχή γυναικών στην Φιλική Εταιρεία κατ αρχήν δεν επετρέπετο. Στην πορεία όμως αρκετές γυναίκες έδωσαν όρκο σε αυτή και βοήθησαν σημαντικά στον ελληνικό αγώνα. Μεταξύ των γυναικών μελών της Φιλικής Εταιρείας η Ιστορία έχει καταγράψει : Την Ελισάβετ Υψηλάντη, η μητέρα των Δημητρίου και Αλέξανδρου Υψηλάντη. Η Ελισάβετ Υψηλάντη κατά την προετοιμασία της επανάστασης με το πρόσχημα φιλολογικών συναντήσεων προσεταίριζε και μυούσε προσωπικότητες στην Φιλική Εταιρεία. Μαντώ Μαυρογένους ,ακόμη ένα μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ήταν και αυτή εξέχουσα μορφή της Ελληνικής Επανάστασης. Η συνδρομή στον αγώνα δεν είχε μόνο οικονομική υπόσταση αλλά και τη συμμετοχή της σε μάχες. Ενήργησε για εξασφάλιση ευρωπαϊκής βοήθειας με επιστολές προς τις γυναίκες της Γαλλίας. Αφιέρωσε όλη την περιουσία της στον Ελληνικό Αγώνα και πρωτοστάτησε σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Η δράση της αναγνωρίστηκε και τιμήθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος της απένειμε τον βαθμό της επίτιμης αντιστρατήγου.
Άλλη σπουδαία γυναικεία παρουσία με δράση στην Φιλική Εταιρεία ήταν και η Δόμνα Βισβίζη σύζυγος καπετάνιου, η οποία καταγράφτηκε ως «η Κυρά των θαλασσών». Δικαιολογημένος ο τίτλος γιατί μετά τον θάνατο του καπετάνιου συζύγου της ανέλαβε αυτή ως καπετάνιος του πλοίου τους Καλομοίρα. Αφιέρωσε την ζωή της στον αγώνα και έλαβε μέρος σε πολλές θαλάσσιες μάχες. Σημαντική ήταν και η δράση της Μαριγώς Ζαραφοπούλα, που έδρασε ως κατάσκοπος. Οι γνωριμίες που είχε και οι πληροφορίες που συγκέντρωνε την είχαν καταστήσει σημαντικό κρίκο της Φιλικής Εταιρείας με τον ετοιμαζόμενο για αγώνα Ελληνικό Λαό. Με δικές της πληροφορίες κατόρθωσαν τα παιδιά του Μαυρομιχάλη να δραπετεύσουν από τις οθωμανικές φυλακές. Κάποια στιγμή η δράση της αποκαλύφθηκε, συνελήφθη, φυλακίστηκε , εξορίστηκε αλλά και από εκεί συνέχισε τον αγώνα.
Από όλες τις γυναίκες μέλη της Φιλικής ξεχωρίζει η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ως η μοναδική γυναίκα που μυήθηκε κανονικά ως μέλος της Εταιρείας. Αγόρασε μυστικά όπλα και πολεμοφόδια και άρχισε την ναυπήγηση του πολεμικού πλοίου «Αγαμέμνων», προετοιμαζόμενη για την μεγάλη στιγμή του αγώνα. Συμμετείχε με το πλοίο της «Αγαμέμνων» στον αποκλεισμό του Ναυπλίου . ΄Eλαβε μέρος στον αποκλεισμό της Μονεμβασίας, στην πολιορκία και την άλωση του Ναυπλίου και της Τριπόλεως. Μεταθανάτια έλαβε τον τίτλο του ναυάρχου από τη Ρωσία, πρωτοφανής τιμή για γυναίκα. Το 2018, ήταν η σειρά της πατρίδας της να τήν τιμήσει. Με απόφαση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΦΕΚ 373, Τεύχος Γ, της 11 Απριλίου), της απονεμήθηκε ο βαθμός του υποναυάρχου επί τιμή, ο Πολεμικός Σταυρός Α ‘ Τάξεως και το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων, για « τον απαράμιλλο ηρωισμό της, την αυτοθυσία και την αφοσίωση που επέδειξε προς το Ελληνικό Έθνος, τα οποία την κατέστησαν στη μνήμη όλων των Ελλήνων και Ελληνίδων ως Εθνικό ιδεώδες», σύμφωνα με το αιτιολογικό της απόφασης.
Η φιλόλογος –ερευνήτρια Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση στην εργασία της με τίτλο ¨Ονόματα γυναικών της Ιωνίας¨ αναφέρεται σε 12 γυναίκες με προσφορά στην Επανάσταση του 1821. Για τεκμηρίωση παραθέτει 79 υποσημειώσεις. Καταγράφει τις ηρωίδες Δασκαλογιάννη Μαρία: Ήταν κόρη του επαναστάτη της Κρήτης Δασκαλογιάννη, που θανατώθηκε οικτρά στο Ηράκλειο το 1771. Μαυρογένους-Νέγρη Ευφροσύνη: Κόρη του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, παντρεύτηκε τον Κων/νο Νέγρη. Στο σαλόνι της έκανε μυστικές συναθροίσεις των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία. Μαυροκορδάτου-Μουρούζη Ραλλού: Κόρη του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Παντρεύτηκε το 1802 τον γιο του ηγεμόνα της Μολδαβίας, τον Κωνσταντίνο Μουρούζη, που χρημάτισε «Μέγας Διερμηνέας της Πύλης», τον οποίο οι Τούρκοι αποκεφάλισαν μόλις κηρύχτηκε η Ελληνική Επανάσταση. Μουρούζη-Σούτσου Ζωή: Κόρη του Κων/νου Μουρούζη. Το 1821 η οικογένειά της κατέφυγε στη Ρωσία και παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Σούτσο, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Η Ζωή διετέλεσε πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του «Αμαλίειου Ορφανοτροφείου» από το 1862 έως το 1878, που πέθανε. Στην κηδεία της τιμητική ακολουθία αποτελούσαν 120 ορφανά.
Ξάνθου Κρουστάλα Σεβαστή: Σύζυγος του Εμμανουήλ Ξάνθου, ενός εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας με καταγωγή από το Αρβανιτοχώρι της Πόλης. Βοήθησε ποικιλοτρόπως τον σύζυγό της στη Φιλική Εταιρεία και στον μετέπειτα βίο του που είχε δυσκολίες.
Μουρούζη-Σούτσου Ζωή: Κόρη του Κων/νου Μουρούζη. Το 1821 η οικογένειά της κατέφυγε στη Ρωσία και παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Σούτσο, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία.
Μουρούζη-Υψηλάντου Μαρία: Κόρη του Κωνσταντίνου Μουρούζη, του Μεγάλου Διερμηνέα της Πύλης, που μετά την Επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο Ιάσιο το 1821 αποκεφαλίστηκε. Σύζυγος του Εμμανουήλ Ξάνθου, ενός εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας με καταγωγή από το Αρβανιτοχώρι της Πόλης.
Σκαναβή-Μαυρογένους Μαργιώρα: Καταγόταν από τα Μουδανιά. Σκαρλάτου-Καλλιμάχη Σμαράγδα: Κόρη του Νικόλαου Μαυρογένη. Το 1806 παντρεύτηκε τον γιατρό και φιλόσοφο Σκαρλάτο Καλλιμάχη, ηγεμόνα της Μολδαβίας που το 1821 θανατώθηκε. Στούρτζα Έντλινγκ Ρωξάνδρα: Κόρη του Σκαρλάτου Στούρτζα, που καταγόταν από επώνυμη οικογένεια της Μολδαβίας. Χατζηκώστα Πανωραία: Ήταν πανέμορφη αρχόντισσα από το Αϊβαλί με πάμπλουτο σύζυγο. Όταν οι Τούρκοι πυρπόλησαν το Αϊβαλί, στις 2 Ιουνίου 1821, είδε να σφάζουν τον άνδρα της και τα παιδιά της. Μαζί με άλλους βρέθηκε ταλαιπωρημένη στα Ψαρά ως Ψωροκώσταινα....(πριν)... Χρύσα η αρχικεντήστρα της Σμύρνης: Αυτή κέντησε το λάβαρο της Επανάστασης του 1821, που ύψωσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Αγία Λαύρα.
Αν ανοίξουμε ένα βιβλίο Ιστορίας θα διαπιστώσουμε ότι εξ ίσου ηρωίδα υπήρξε η Μαργαρίτα Μπασδέκη, η 20χρονη που το 1878 έλαβε μέρος στη μάχη της Μακρυνίτσας. Επιπλέον άξιες αναφοράς ι γυναίκες ηρωίδες είναι και οι Μόσχω Τζαβέλλα, Χάϊδω Σέχου,Λένα Μπότσαρη, Αλεφάντω, Παπαδιά Κουρκουμέλη, Χαρίκλεια Δασκάλακη, Παντελιά Κωνσταντάκη, Κωνστάντια Ζαχαριά, Σάββαινα, Ζαμπέτα Κολοκοτρώνη, Ασήμω Γκούρα και πάρα πολλές άλλες.
Κρίνεται σκόπιμο να υπάρξει και άλλο ή και άλλα άρθρα αφιερωμένα στον αγώνα της ελληνίδας γυναίκας στην παλιγγενεσία του 1821.
* Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
