Η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων νιώθει την ανάγκη και την υποχρέωση απέναντι στην εκπαιδευτική κοινότητα να τοποθετηθεί σχετικά με την πρόταση του Υπουργείου Παιδείας για τη Γ΄Λυκείου ΓΕΛ.
Η πάγια θέση μας είναι ότι μια πετυχημένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση απαιτεί ως προϋποθέσεις κατ' ελάχιστο την πολιτική συναίνεση, μακροπρόθεσμο ορίζοντα των αλλαγών και η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση να μην είναι αποσπασματική, αλλά να λαμβάνει υπόψη ολόκληρο το φάσμα της σχολικής ζωής, από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το τέλος της δευτεροβάθμιας. Δυστυχώς, καμία από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν ικανοποιείται, καθώς για άλλη μια φορά ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια αποσπασματική μεταρρύθμιση, η οποία μάλιστα δεν συνοδεύεται από την αναγκαία επιστημονική και παιδαγωγική τεκμηρίωση, και η οποία εμφανίζει προφανή στρατηγικά ελαττώματα.
Πιο συγκεκριμένα θα θέλαμε να εστιάσουμε την προσοχή στα εξής σημεία, τα οποία προκύπτουν από την ανάγνωση των προτεινόμενων προγραμμάτων σε σχέση με αυτά που ισχύουν σήμερα:
1. Διαφωνούμε με την μετατροπή της Γ΄ Λυκείου σε καθαρά προπαρασκευαστική τάξη προετοιμασίας των Πανελληνίων Εξετάσεων και με την κατάργηση του βασικού χαρακτήρα του Λυκείου, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να παρέχει Γενική Παιδεία. Η Γ΄ Λυκείου, ως γνωστόν, επηρεάζει ολόκληρο το Λύκειο, πιθανόν και ολόκληρη τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έχει γίνει αποδεκτό, τουλάχιστον την τελευταία 20ετία (από την μεταρρύθμιση Αρσένη), ότι στόχος του ελληνικού σχολείου είναι η διαμόρφωση πολιτών με ολοκληρωμένη και όχι μονοδιάστατη προσωπικότητα. Η μετατροπή της Γ΄ Λυκείου σε εξειδικευμένο φροντιστήριο θα γείρει επικίνδυνα την πλάστιγγα προς τη δεύτερη πλευρά, καθότι, με την προτεινόμενη μεταρρύθμιση, δεν θα συμμετέχουν στην διαμόρφωση του Εθνικού Απολυτηρίου μαθήματα Γενικής Παιδείας όπως τα Μαθηματικά, η Βιολογία και η Ιστορία.
2. Η επιστροφή στην εποχή των Δεσμών και τα κλειστά επιστημονικά πεδία είναι αναχρονιστική και ξεπερασμένη. Ο διαχωρισμός των Θετικών Επιστημών από τις Επιστήμες Υγείας και Ζωής βλάπτει την διεπιστημονικότητα και παράλληλα περιορίζει τις επιλογές των μαθητών σε μια εποχή που η παγκόσμια τάση είναι η ακριβώς αντίθετη. Οι Μηχανικοί χρειάζονται τη Βιολογία και οι Βιοεπιστήμονες τα Μαθηματικά εν έτει 2019. Ο αυστηρός περιορισμός σε 4 πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα έχει λογιστική οπτική και όχι παιδαγωγική. Θα μπορούσαν κάλλιστα οι μαθητές να έχουν την δυνατότητα εξέτασης και σε 5ο μάθημα όπως και σήμερα. Αυτό θα έλυνε πολλές στρεβλώσεις σε όλες τις Ομάδες Προσανατολισμού.
3. Η φροντιστηριοποίηση της Γ΄ Λυκείου δε θα περιορίσει την ανάγκη προσφυγής σε εξωσχολική βοήθεια, αντίθετα πιθανότατα θα την αυξήσει. Όσοι γνωρίζουν τη σχολική και κοινωνική πραγματικότητα δεν θεωρούν ότι η ανάγκη για φροντιστήριο είναι μόνο θέμα αριθμού ωρών διδασκαλίας. Το φροντιστήριο παρέχει εξατομικευμένη γνώση ατομικά ή σε ολιγομελείς ομάδες, με μοναδικό στόχο την επιτυχία σε μια συγκεκριμένη εξέταση σε αντιδιαστολή με το Λύκειο που στοχεύει στην διαπαιδαγώγηση των αυριανών πολιτών, πέραν της προετοιμασίας για την Τριτοβάθμια εκπαίδευση και οποιοσδήποτε μάχιμος εκπαιδευτικός γνωρίζει ότι είναι ουτοπικό να περιμένει κανείς ότι θα μειώσει την ανάγκη για φροντιστήρια απλά διδάσκοντας πολλές ώρες στη Γ΄ Λυκείου τα εξεταζόμενα μαθήματα σε τμήματα των 25 ατόμων. Αν πραγματικά το Υπουργείο επιθυμεί να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να μειώσει σημαντικά των αριθμό των μαθητών στα τμήματα Κατευθύνσεων της Γ΄ Λυκείου, να φροντίσει τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα να διδάσκονται μόνο από εκπαιδευτικούς που έχουν το μάθημα πρώτη ανάθεση και να χρηματοδοτήσει επαρκώς θεσμούς όπως η Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη.
4. Επιπλέον, από την πρόταση του ΙΕΠ προκύπτει συνολική επιβάρυνση των μαθητών στην ποσότητα της ύλης που καλούνται να εξεταστούν στη Γ΄Λυκείου, ενώ οι μαθητές θα ασφυκτιούν λόγω των περιορισμένων επιλογών σε ένα μόνο Επιστημονικό Πεδίο. Οι προτεινόμενες αλλαγές ουσιαστικά επαναφέρουν το σύστημα που είχε νομοθετηθεί με το νόμο 4186/2013 (νόμος «Αρβανιτόπουλου») και είχε αντικατασταθεί (ως “σκληρό και ταξικό”) από το νόμο 4327/2015 (νόμος «Κουράκη-Μπαλτά») από την πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
5. Η πρόθεση για εφαρμογή του νέου συστήματος από την φετινή Β΄ Λυκείου σπάει μια παράδοση από την εποχή της μεταπολίτευσης σύμφωνα με την οποία οι όποιες αλλαγές ίσχυαν για τους μαθητές που θα εισέλθουν στο Λύκειο και όχι για αυτούς που ήδη φοιτούν. Ο σεβασμός στους μαθητές και στις οικογένειές τους απαιτεί επαρκή χρόνο μελέτης και προετοιμασίας για το νέο σύστημα και όχι αιφνιδιαστικές αλλαγές. Ένας μαθητής της Β΄Λυκείου θα πρέπει να γνωρίζει όχι μόνο τα Προγράμματα Σπουδών της Γ΄Λυκείου αλλά και την εξεταστέα ύλη, το προτεινόμενο σύστημα εισαγωγής και την κατανομή των Τμημάτων στα Επιστημονικά Πεδία. Είναι λυπηρό στην Ελλάδα να εξαγγέλλονται συνεχώς αλλαγές και μεταρρυθμίσεις χωρίς στοιχειώδη και ολοκληρωμένη μελέτη για όλη την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και επιπλέον χωρίς ίχνος διακομματικής συναίνεσης. Για πόσο καιρό ακόμα θα βλέπουμε υπουργούς, όχι μόνο διαφορετικών κυβερνήσεων αλλά ακόμα και της ίδιας, να ανατρέπουν κάθε 2-3 χρόνια τα όσα νομοθέτησαν οι προηγούμενοι;
6. Στενά συνδεδεμένη με την προηγούμενη παρατήρηση είναι και αυτή της ανυπαρξίας οποιασδήποτε προεργασίας στην συγγραφή νέων αναλυτικών προγραμμάτων και βιβλίων που θα συνδέονται με τις αναγγελθείσες αλλαγές. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι, λόγω των εσπευσμένα επιβαλλόμενων αλλαγών, οι μαθητές της σημερινής Β΄ Λυκείου κινδυνεύουν να μη διδαχθούν καθόλου σημαντική ύλη των υπό κατάργηση μαθημάτων, όπως η Στατιστική στα Μαθηματικά ή η Εξέλιξη στη Βιολογία
ΣΧΟΛΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
Πάγια αρχή στις τοποθετήσεις της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων είναι αυτές να γίνονται με επιστημονικά – παιδαγωγικά κριτήρια και όχι στενά συντεχνιακά. Στο πλαίσιο αυτό και από κοινού με τις Επιστημονικές Ενώσεις Φυσικών Επιστημών έχουμε καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για την αναβάθμιση της διδασκαλίας των σχετικών μαθημάτων και της Βιολογίας ειδικότερα. Συγκεκριμένα και με στοιχεία έχουμε αναφερθεί στην ανάγκη σχεδιασμού νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων, στην ανάγκη αναβάθμισης των Σχολικών Εργαστηρίων Φυσικών Επιστημών, στην ανάγκη αλλαγής του τρόπου διδασκαλίας με στροφή στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και την μετάπτωση σε ένα σύστημα διδασκαλίας δίωρων περιόδων, στην ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών κλπ.
Δυστυχώς, αντί να συζητάμε επί των παραπάνω θεμάτων, αναγκαζόμαστε να ξεκινάμε τις παρατηρήσεις μας από το πιο στοιχειώδες, που είναι ο αριθμός των ωρών διδασκαλίας του κάθε μαθήματος. Οι Φυσικές Επιστήμες είναι διεθνώς αναγνωρισμένες (μαζί με τη Γλώσσα και τα Μαθηματικά) ως ο ένας από τους 3 πυλώνες όλων των σύγχρονων εκπαιδευτικών συστημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν σε όλες τις προηγμένες εκπαιδευτικά χώρες (πχ. στις πρώτες 25 χώρες στο διαγωνισμό PISA), οι Φυσικές Επιστήμες διδάσκονται περισσότερες ώρες απ’ ό,τι στο Ελληνικό Σχολείο, αλλά και ότι η Βιολογία είναι το μάθημα με τη μεγαλύτερη βαρύτητα (τα σχετικά στοιχεία έχουν κατατεθεί από την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής τον Μάρτιο του 2017, στο πλαίσιο του διαλόγου για το «Νέο Λύκειο»).
Σε ένα κόσμο όπου η καθημερινότητα του μέσου πολίτη απαιτεί βασικές γνώσεις και δεξιότητες στις Θετικές Επιστήμες, η εξασφάλιση αυτών για όλους και όλες από την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, είναι αναγκαία για την πρόοδο τη δική τους και της κοινωνίας. Η Βιολογία έχει μεγάλη βαρύτητα σαν μάθημα Γενικής Παιδείας ανάμεσα στις υπόλοιπες Επιστήμες σε όλες τις χώρες του Κόσμου, επειδή ακριβώς αναγνωρίζεται το εύρος της ύλης, η εφαρμογή στην καθημερινότητα, οι κοινωνικές προεκτάσεις της και το γεφύρωμα που πραγματοποιεί μεταξύ Θετικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Παρά την πρόοδο στην Επιστήμη και την Τεχνολογία, οι σημερινοί πολίτες καλούνται να αντιμετωπίσουν την έντονη παραπληροφόρηση σχετικά με αυτά τα ανθρώπινα επιτεύγματα, ενώ παράλληλα να αποφύγουν την ’’παγίδα’’ των ψευδοεπιστημονικών αντιλήψεων, ένα φαινόμενο σχεδόν σκοταδιστικό και με αυξανόμενη τάση, όπως αντιεμβολιαστικά κινήματα, άρνηση της Εξέλιξης, άρνηση της κλιματικής αλλαγής κλπ. Η ορθή διδασκαλία των Θετικών Επιστημών, και ιδιαίτερα της Βιολογίας, είναι κλειδί για την Αειφόρο Ανάπτυξη.
Πιο συγκεκριμένα, και σε σχέση με τις προτεινόμενες αλλαγές, θα θέλαμε να εστιάσουμε την προσοχή στα εξής σημεία:
1. Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι ενιαία και δε μπορούμε να δούμε ξεκομμένη τη Γ΄ Λυκείου από τις υπόλοιπες τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου. Δυστυχώς, η κατάσταση στο Γυμνάσιο (δηλαδή τη βαθμίδα όπου τυπικά ολοκληρώνεται η υποχρεωτική εκπαίδευση) είναι εξαιρετικά προβληματική, αφού το 70% των μαθημάτων των Φυσικών Επιστημών, - και όλα τα μαθήματα Βιολογίας - έχουν μετατραπεί σε μονόωρα, με πλείστες αρνητικές συνέπειες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η Βιολογία στο Γυμνάσιο δεν διδάσκεται επαρκώς ούτε ποσοτικά ούτε ποιοτικά. Πρώτα απ΄ όλα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το μάθημα δεν διδάσκεται από Βιολόγους. Οι ώρες του μαθήματος χρησιμοποιούνται κατά κόρον για συμπλήρωση ωραρίου και παράνομες υπηρεσιακές μεταβολές από άλλες ειδικότητες. Έπειτα, η πρόσφατη μείωση των ωρών Βιολογίας κατά 25% έχει οδηγήσει σημαντικά κεφάλαια, όπως η Οικολογία, να βρεθούν εντελώς εκτός ύλης, ενώ άλλα (όπως η Εξέλιξη) να διδάσκονται ακροθιγώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Υπουργείο δείχνει να αγνοεί ότι θέματα σημαντικά για τους μαθητές του ελληνικού σχολείου, όπως η διατροφή, οι εξαρτησιογόνες ουσίες, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κλπ. αποτελούν διδακτέα ύλη της Βιολογίας και ότι, αντί να ενισχύσει το μάθημα, προτιμά να προωθεί αυτά τα θέματα ως αντικείμενα «θεματικών εβδομάδων» ή «δημιουργικών εργασιών», με μικρή προφανώς αποτελεσματικότητα.
2. Η κατάργηση του μαθήματος της Βιολογίας Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου και η διδασκαλία της αντίστοιχης ύλης μόνο σε ένα μικρό κλάσμα μαθητών μας βρίσκει εντελώς αντίθετους και θεωρούμε ότι θίγει σοβαρά το αγαθό του «βιολογικού γραμματισμού» των μαθητών του Ελληνικού Σχολείου. Η διαφωνία μας εδράζεται στα 4 παρακάτω σημεία:
α) Στο μάθημα αυτό οι μαθητές διδάσκονται άκρως σημαντικά θέματα που αφορούν την Ανθρώπινη Υγεία (αντιβιοτικά, εμβόλια, ανοσολογία, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, AIDS, εξαρτησιογόνες ουσίες).
β) Είναι το μοναδικό μάθημα στο Ελληνικό Σχολείο με το οποίο οι μαθητές διδάσκονται Οικολογία (λειτουργία οικοσυστημάτων, ροή ενέργειας και ύλης, μεσογειακά οικοσυστήματα και πυρκαγιές, ρύπανση, κλιματική αλλαγή, περιβαλλοντικά προβλήματα).
γ) Η κατάργησή αυτού του μαθήματος θα εξαλείψει σε μεγάλο βαθμό τη διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης από το Ελληνικό Σχολείο, καθιστώντας μας μαζί με την Τουρκία τις μοναδικές ευρωπαϊκές χώρες που συμβαίνει αυτό.
δ) Η Βιολογία Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου, ως πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα-"γέφυρα", επιτρέπει στους μαθητές των Ομάδων Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών και Σπουδών Οικονομίας και Πληροφορικής την εξέταση για την εισαγωγή σε χαμηλόβαθμα και μεσαία Τμήματα του 3ου Επιστημονικού Πεδίου (όπως η Λογοθεραπεία, η Νοσηλευτική κλπ.), επιτρέποντας έτσι μια στοιχειώδη και απαραίτητη κινητικότητα μεταξύ των διαφορετικών Κατευθύνσεων και διευρύνοντας τις επιλογές των υποψηφίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη δυνατότητα αυτή εκμεταλλεύτηκε, στις τελευταίες Πανελλαδικές Εξετάσεις, σχεδόν το 25% των μαθητών της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών και το 10% αυτών της Οικονομίας και Πληροφορικής.
3. Τα διδακτικά εγχειρίδια της Βιολογίας Γενικής Παιδείας και Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών είναι γραμμένα με διαφορετικό ύφος και οπτική μεταξύ τους, σε ένα διαφορετικό μοντέλο επιλογής μαθημάτων Γενικής και Κατευθύνσεων. Η απλή συρραφή τους είναι πρόχειρη, λανθασμένη παιδαγωγικά και δεν θεωρούμε ως ορθή την αποσπασματική εφαρμογή της σε ένα “νέο’’ σύστημα πανελλαδικών εξετάσεων.
4. Η εξέταση στη Βιολογία Προσανατολισμού για την εισαγωγή στις σχολές του 3ου Επιστημονικού Πεδίου είναι αυτονόητη, ωστόσο υπάρχουν τρία σημεία στα οποία θα θέλαμε να εστιάσουμε την προσοχή:
α) Το Επιστημονικό Πεδίο θα πρέπει να είναι όπως και σήμερα διευρυμένο και να περιλαμβάνει εκτός από τις σχολές Υγείας και τις σχολές Επιστημών Ζωής (Life Sciences), δηλαδή όλα τα Τμήματα που η Βιολογία αποτελεί το βασικό κορμό των μαθημάτων (Γεωπονικά, Δασολογίες, Περιβάλλοντος, Τεχνολογία Τροφίμων κλπ). Επίσης για λόγους δικαιοσύνης θα πρέπει να περιληφθούν και όλα τα κοινά Τμήματα που σήμερα η εισαγωγή τους επιτρέπεται από όλα τα Επιστημονικά Πεδία πλην του 3ου (Αστυνομία, Πυροσβεστική, Λιμενικό).
β) Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, η διάσπαση της Θετικής Κατεύθυνσης σε ξεχωριστές κλειστές κατευθύνσεις με Μαθηματικά ή Βιολογία είναι αντιεπιστημονική στη σύγχρονη εποχή και αντιπαιδαγωγική αφού περιορίζει αναίτια τις επιλογές, ιδίως των πιο πολυδιάστατων μαθητών που μπορούν να εξεταστούν και σε 5ο μάθημα.
γ) Θα πρέπει να υπάρξει δέσμευση του Υπουργείου ότι θα δημιουργούνται τμήματα και θα διδάσκονται όλες οι Κατευθύνσεις της Γ΄Λυκείου σε όλα τα Λύκεια, ακόμα και με μικρό αριθμό μαθητών ώστε να μην ξαναδούμε να μετακινούνται οι μαθητές σε διαφορετικό σχολείο για να παρακολουθήσουν την Κατεύθυνση που επιθυμούν ή να αναγκάζονται να επιλέξουν άλλη. Για να επιτευχθεί αυτό επαναλαμβάνουμε ότι θα πρέπει να στελεχωθούν εγκαίρως όλα τα Λύκεια με τις αντίστοιχες ειδικότητες καθηγητών που θα διδάσκουν τις Κατευθύνσεις (όλων των μαθημάτων) μόνο με Α΄ ανάθεση.
Συμπερασματικά, το σχέδιο του Υπουργείου Παιδείας για το «Νέο Λύκειο» αποτελεί υποβάθμιση της επιστημονικής εκπαίδευσης των μαθητών και του «βιολογικού γραμματισμού» τους. Ζητάμε την ουσιαστική αναμόρφωση του σχεδίου που υποβαθμίζει τη διδασκαλία των Βιολογικών Επιστημών και την ουσιαστική αναβάθμισή της βάσει ενός ολοκληρωμένου και όχι αποσπασματικού σχεδίου.
Το Διοικητικό Συμβούλιο
της Π.Ε.Β.
