θα διεξάγονται ειδικά συνέδρια, ημερίδες και διημερίδες επιστημονικές, θα γίνονται επίσης αφιερώματα με διοργανωτές άλλοτε φορείς επιστημονικούς και άλλοτε διάφορους Συλλόγους ή Ιδρύματα.
Εδώ θα αναφερθούμε στην τουρκική κατάκτηση, που πραγματοποιήθηκε σταδιακά και μπορεί να περιγραφεί σε γενικές γραμμές ως ακολούθως. Μετά την κατάλυση του κράτους των Σελτζουκιδών Τούρκων, διάφορα τουρκικά φύλα ανέκτησαν την ανεξαρτησία τους και ίδρυσαν δικές τους ηγεμονίες. Ανάμεσα στα φύλα αυτά αναφέρεται και αυτό των Οθωμανών, επώνυμο του ιδρυτή της ηγεμονίας τους Οθμάν ή Οσμάν (1288-1325).
Οι Οθωμανοί Τούρκοι εμφανίζονται κατά το τελευταίο τέταρτο του 13ου αιώνα στην περιοχή νότια του Σαγγάριου, κοντά στο Δορύλαιο. Από εκεί ορμώμενοι, κατόρθωσαν εντός βραχύτατου χρονικού διαστήματος να καταλάβουν τις μεγάλες πόλεις της Βιθυνίας: την Προύσα, τη Νίκαια, τη Νικομήδεια. Περί τα μέσα του 14ου αιώνα η Μικρά Ασία είχε οριστικά απολεσθεί, αφού διαμελίστηκε στα διάφορα τουρκικά εμιράτα. Μόνη η Φιλαδέλφεια παρέμεινε στα χέρια των Ελλήνων μέχρι το 1390/91. Η Ελληνική Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας παρέτεινε τον βίο της μέχρι το 1461.
Η κατάκτηση των ευρωπαϊκών επαρχιών άρχεται το 1354 με την κατάληψη της Καλλίπολης (σημειωτέον: ιδιαίτερης πατρίδας των προγόνων μου. Πιο συγκεκριμένα από το Νεοχώρι Καλλίπολης, το οποίο εννοείται ότι έχω επισκεφθεί, όπου αντίκρισα εικόνα εγκατάλειψης και ντροπής: παντελής απουσία της προόδου και σταμάτημα του χρόνου. Δίπλα – δίπλα άνθρωποι και οικόσιτα ζώα, όπως αγελάδες, πρόβατα κ.ά. Αποπνικτική η ατμόσφαιρα. Τα σπίτια, όπως ακριβώς τα είχαν αφήσει οι πρόγονοί μας την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα). Στη συνέχεια μεγάλες περιοχές της Θράκης και πόλεις, όπως η Αδριανούπολη, η Φιλιππούπολη, το Διδυμότειχο, περιήλθαν στην κυριαρχία των σουλτάνων.
Η Θεσσαλονίκη, καταληφθείσα και ανακαταληφθείσα, παραχωρήθηκε το 1423 στους Βενετούς και το 1430 υποτάχθηκε στους Τούρκους. Το 1393/94 κατακτήθηκε η Θεσσαλία και όσον αφορά στην Ήπειρο, τα Ιωάννινα παραδόθηκαν το ίδιο έτος κατά το οποίο υποτάχθηκε οριστικά η Θεσσαλονίκη, το 1430.
Η Κωνσταντινούπολη μαζί με κάποιες θρακικές πόλεις παρέμεινε σαν νησίδα ανάμεσα σε εδάφη, που είχαν περιέλθει σε τουρκικά χέρια. Μετά την Άλωση το 1453 οι Τούρκοι ανέλαβαν πιο συστηματικά το έργο των κατακτήσεων. Το Δεσποτάτο της Πελοποννήσου υπέκυψε το 1460 και το 1461 καταλύθηκε, όπως ήδη έχει αναφερθεί, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Διαδοχικά υποτάχθηκαν οι Λατινικές Ηγεμονίες των ελληνικών περιοχών και νησιών: η Λέσβος το 1462, η Σάμος το 1475, το Δουκάτο των Αθηνών το 1456, η Εύβοια το 1470.
Οι Βενετικές πόλεις της Ελλάδας περιήλθαν στους Τούρκους στα τέλη του 15ου αιώνα και εξής: η Ναύπακτος το 1499, το 1500 η Κορώνη και η Μεθώνη. Το 1540 με συνθήκη η Βενετία έχανε τους τελευταίους προμαχώνες της στην Πελοπόννησο, το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά (η εκεί δεύτερη βενετοκρατία θα είναι βραχείας διάρκειας: 1685-1715).
Τα εναπομείναντα νησιά του Αιγαίου Πελάγους πέφτουν σε τουρκικά χέρια το 16ο αιώνα και εξής: το 1522 καταλαμβάνεται η Ρόδος, πρωτεύουσα του κράτους των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη. Το 1566 η Χίος και οι Κυκλάδες υποτάσσονται το 1579. Οι δύο μεγαλόνησοι κατακτώνται και αυτές: η Κύπρος το 1571 και η Κρήτη το 1669. Μόνα τους απέμειναν τα νησιά του Ιονίου Πελάγους, τα οποία καταλήφθηκαν για βραχύτατο χρονικό διάστημα, εξαιρουμένης της Λευκάδας, στην οποία η τουρκική διοίκηση ήταν μεγαλύτερης διάρκειας.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η κατάκτηση των ελληνικών περιοχών έγινε κατά στάδια. Ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η κατάκτηση, οι καταστάσεις που είχαν προηγηθεί και άλλες τοπικές συνθήκες συνετέλεσαν τα μέγιστα στη διαφοροποίηση του καθεστώτος, το οποίο διαμορφώθηκε στην Ελλάδα κατά την Τουρκοκρατία.
Σημειωτέον ότι ο ιερός νόμος των κατακτητών (σύμφωνα με το Κοράνι, επιβαλλόταν σεβασμός και ανοχή απέναντι στους λαούς της Βίβλου, δηλαδή Χριστιανούς και Εβραίους. Η παραχώρηση προνομίων από τον Πορθητή στον οικουμενικό Πατριάρχη δεν υποδήλωνε εύνοια με ύποπτα ανταλλάγματα, αλλά απλή εφαρμογή νόμου και συνέχιση ενός παλιού εθίμου) δεν εφαρμόζονταν πιστά, αλλά όλα αφήνονταν στις ατομικές διαθέσεις των εκάστοτε κρατούντων της κάθε περιοχής.
Εύλογα, επομένως, θα μπορούσε να γίνει λόγος μάλλον για «Τουρκοκρατίες», με ειδικές σχέσεις κατά τόπους, παρά για ενιαία Τουρκοκρατία.
Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης
Φιλόλογος – Ιστορικός
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
